Ever since the passing of its Chairman, Count Spiro Flamburiari (1930-2023), things at the Corfu Heritage Foundation sadly have come to a standstill. The succeeding authority, the Flamburiari Foundation, will take rather long to stand on its feet and operate smoothly. Meantime, however, the Corfu Heritage Foundation is kept alive with private initiative! Impressed by the Corfu Heritage Plaques sprawling all over the old town, the hotel Bella Venezia (www.bellaveneziahotel.com), founded in 1988 over a 19th century residence, took it upon itself to create its own, in order to commemorate the fact that where the business operates used to be a high school for girls in the period 1944-1975.
It is a fact that the Corfu Old Town has the peculiarity of being dense and rich with history. Every alleyway holds secrets that the Corfu Heritage Foundation has helped to uncover and bring to light. An exclusive hyperlink of its website publishes a map that lists 53 places and 49 personalities of note in relation to the town (www.corfuheritagefoundation.org/plaques/). Only 18 plaques have been created and mounted on town walls so far.
With the Corfu Heritage Foundation at a standstill, it is up to private initiative to carry on the project. Interested parties should get in touch with the foundation for advice and order their plaques with Mr Nikos Kaloudis (+30 6944 453 777, 1980art@gmail.com).
The Corfu Heritage Foundation bids farewell to Lord Jacob Rothschild (1936-2024), 4th Baron Rothschild, OM GBE CVO. He was a great British peer, investment banker and a member of the namesake banking family.
Aside his business, he was a passionate financier and patron of the arts, commissioning contemporary works and also sponsoring cultural projects. He played a prominent role in arts philanthropy in Britain as chair of the National Gallery from 1985 to 1991 and of the National Heritage Memorial Fund from 1992 to 1998. At the same time, he supported culture in Greece, turning out to be a great philhellene, comparable to Lord Frederick North (1766-1827), 5th Earl of Guilford, founder of the Ionian Academy in 1824, with whom he felt to have affinities – similar educational background and cultural interests.
It was especially through his mother’s marriage to Nico Hadjikyriaco-Ghika (1906-1994) that he fell in love with Corfu and things Greek. He cared for his summer home at Kanonas, Corfu, and turned it into a place to display his art collection and serve as his headquarters for the archaeological excavations he sponsored at Butrint, Albania’s greatest classical site. He supported the publication Reincarnated Painting: Sculpture by Ghika that ACG Art of the American College of Greece produced in 2006 to celebrate the centenary of the artist’s birth (www.acgart.gr/ACG-EXHIBITS/PAST/GHIKA/GHIKA.htm).
He had close ties with both the Count and Countess Spiro Flamburiari and made a lasting promise to be there for them whenever a significant opportunity of cultural collaboration arose. It was so that on 30 May 2014 he attended the unveiling of the bust of Edward Lear, commissioned to Margo Roulleau-Gallais by Mr Derek Johns and the Count, both founders of the Edward Lear Society, at the Corfu Reading Society (www.edwardlearsociety.org/2014/06/19/edward-lear-bust-finds-permanent-home-corfu-reading-society/). In 2018 the Rothschild Foundation sponsored the Corfu Heritage Foundation’s publication for the bicentenary of the Order of St Michael and St George (www.corfuheritagefoundation.org/order-of-saint-michael-saint-george/). In 2022 the Rothschild Foundation again joined forces with the Corfu Heritage Foundation to acquire on behalf of the Ionian University the degree that the University of Oxford bestowed on Guilford in 1819, as part of his efforts to establish the Ionian Academy (www.corfuheritagefoundation.org/the-ionian-university-honours-guilford/). In 2024, once again, the Rothschild Foundation aided the Corfu Heritage Foundation in order to produce a lavish album to honour Guilford on the 200th anniversary of the Ionian Academy (www.corfuheritagefoundation.org/1824-2/).
Now, Lord Rothschild lives on through his eloquent portrait by Lucian Freud, created over the period of three years, 1986-1989, at a time when he was chairing the National Gallery.
His daughter Hannah Rothschild CBE (b. 1962) and grandson Mr Edoardo Tomassini-Rothschild (b. 1994), who have both already left a clear cultural imprint, are bound to continue along Lord Rothschild’s art-loving course.
Athens, 26 February 2024
Lucian Freud (Berlin DE, 1922-2011). Man in a Chair – Jacob Rothschild, 4th Baron Rothschild, 1989. Oil on canvas, 114 x 80 cm. Courtesy of the National Portrait Gallery, London.
Lord Jacob Rothschild and Count Spiro Flamburiari with Margo Roulleau-Gallais’ Edward Lear (2012) at the Corfu Reading Society, Corfu, on 30 May 2014.
Mr Edoardo Tomassini-Rothschild, Lord Jacob Rothschild and Dr Megakles Rogakos with Amikam Toren’s Rule Britannia (2018) at Villa Kanonas, Corfu, 18 September 2023.
The Corfu Heritage Foundation deeply regrets the passing of our beloved Chairman, Count Spiro Flamburiari. Our Chairman was a charismatic leader, a guide to humanity and a source of benefaction.
The funeral service of the late Spiro Flamburiari (1930-2023) will take place on Tuesday, 19th December 2023, at 12pm at Saint Sophia’s Greek Orthodox Cathedral, Moscow Road, London W2 4LQ.
The committal will follow at 2pm at Gunnersbury Cemetery, 143 Gunnersbury Avenue, London W3 8LE.
Those who wish to make a donation in his memory could refer to the Kapodistrias Philharmonic Association, 13 Agion Pateron Street, Corfu, GR 49100, +30 26610 33990, filkapod@otenet.gr, IBAN: GR900140681002002012574.
With our deepest appreciation,
The Corfu Heritage Foundation
§
Corfu, 5 December 2023
Resolution on the passing of the Corfu patriot Spiro Flamburiari, Chairman of the “Corfu Heritage Foundation”
The Board of Directors of the “Kapodistrias” Philharmonic Association of Corfu convened expressly today, Tuesday, 5 December 2023, following the sad news of the passing of the Corfu patriot Spiro Flamburiari, President of the “Corfu Heritage Foundation”, and unanimously decided the following:
1. To express sincere and warm condolences to the family and associates of the deceased. 2. The “Kapodistrias” F.A.C. flag should be flown at half mast for three days as a sign of mourning. 3. The “Kapodistrias” F.A.C. Board of Directors should be present at the funeral procession. 4. The “Kapodistrias” F.A.C. Music Corps should accompany the interment. 5. To present a wreath at the funeral service. 6. To publish the present resolution in the local press.
Spiro Flamburiari, a native of Corfu, leaves an indelible mark on the history of the “Kapodistrias” Philharmonic Association of Corfu. With his generous and emblematic attitude, he provided for its development, opening new horizons for the future.
The varied activity of Spiro Flamburiari is reflected in his role as a man of the world with cultural interests and dedication to benevolence. His beneficial works are not limited to the establishment of the “Corfu Heritage Foundation”, but also extend to the “Kapodistrias” Philharmonic Association of Corfu through the “Aimilia and Spiro Flamburiari Foundation”, promoting the cultural wealth of Corfu.
In this same way, Spiro Flamburiari manages to leave a lasting impression on his country, strengthening culture and contributing to the preservation of cultural heritage for future generations.
For the Board of Directors Spyros Koskinas, Chairman Spyros Vlachos, General Secretary
§
London, 18 December 2023
Dear Dr Rogakos,
On behalf of the Council and members of The Anglo-Hellenic League I am writing to express our deep condolences on the death of Count Spiro Flamburiari.
The Count was the embodiment of the values of Anglo-Hellenism. He was a great bridge between Britain and Greece: between two peoples and two cultures. His love and knowledge of the heritage, history and culture of his πατρίδα Corfu shone out not only in his personality but also in the fine legacy he has bequeathed: the Corfu Heritage Foundation and the Edward Lear Society. Few people have both understood the historic and continuing ties between Britain and Corfu and succeeded in strengthening them as the Count did. He will be sorely missed, though his memory will, I am sure, be sustained and carried forward by the organisations and many friends he has left behind.
I would be grateful if you could transmit our condolences to Milly, the late Count’s widow, and their family, and to the trustees of the Corfu Heritage Foundation. We all grieve together the loss of a great Corfiot, a great Anglophile and a great man.
The League will be represented at tomorrow’s funeral by Ms Roula Konzotis, the Vice-Chair of the Council of the League.
Yours most sincerely,
Dr John Kittmer The Anglo-Hellenic League, Chair
[reproduced with permission]
§
The funeral service of our beloved Chairman, the late Spiro Flamburiari, at Saint Sophia’s Greek Orthodox Cathedral, Bayswater, on the 19th December 2023, was in keeping with his high standards.
It was wonderful that on a rainy winter’s day most of his good friends turned up. Sir Thimios Mitropoulos, Mr & Mrs Thanassis Makris, Mr Elias Capodistria, Mr & Mrs Sakis Prassas, Dr Ian Weir, Lady Marina Marks and Dr Martin Kisch, Mr & Mrs Richard Bernaise, Mr & Mrs Derek Johns, Duke and Duchess of St Albans, Lord Norman Lamont, Mrs Karen Phillipps, Mr Adrian Ginsberg, Mr & Mrs Peter Gray, Dr & Mrs Nicholas Richardson, Mr Alexandros Kedros, Mr George Kratsas, Ms Constance Kratsa, Mrs Agalis Manessi, Mrs Melita Kourkoumelis-Chakiris, Mrs Annabelle Louvros, Mrs Fiona Forsyth, Ms Maria Dry, Mr & Mrs Ken Reilly, Mr & Mrs Gaspar Gilroy, Mrs Christine Craig and Mr Nikos Kalliafas are some of those attending. There was also Ms Roula Konzotis, representing the Anglo-Hellenic League. The funeral service, led by the Archimandrite Theonas Bakalis, Dean of the Cathedral, was solemn and serene, alas without psalms, but friends even from other faiths admired it.
Mr George Kratsas had Countess Flamburiari’s permission to deliver a eulogy at the end of the service, which honoured our Chairman quite appropriately. He mentioned the Corfu Heritage Foundation with a wish that it may carry on its mission successfully in the future.
The committal at Gunnersbury Cemetery, Chiswick, was also well attended by most of the participants in the funerary service.
The Corfu Heritage Foundation
§
George Kratsas, “Eulogy for Spiro Flamburuari”
Saint Sophia’s Greek Orthodox Cathedral, London, 19 December 2023
It is with great pain that we are gathered here today to say goodbye to a friend and a formidable man, Spiro Flamburiari. A benefactor and philanthropist who marked not only the lives of those around him, but society at large.
Spiro’s charisma was the result of human characteristics that are rarely found nowadays: chivalry, ethos, grace, patriotism combined with his friendliness and sense of hospitality.
Being the descendant of a historical family, with roots in Constantinople, and whose trajectory played a distinguished part in the political and cultural life of the Ionian islands, Spiro was conscious of the significance of this history, which drove his affection and sense of duty towards Ionian history and culture. It was this connection that brought us together, our family and his, through our common link to the Flamburiari family, of which my grandmother was also a part.
In 2000 he managed to create the Corfu Heritage Foundation with a vision to promote Anglo-Hellenic relations for which he worked for a number of years as a goodwill ambassador. The institution is endowed with a significant collection of artworks by various local and international artists, the majority of which depict Corfu and the Ionian Islands. Among the organisations he benefited were the Ionian University, the Mantzaros Philharmonic and the Corfu Reading Society, one of the most historic intellectual institutions of Hellenism. With a donation he recently made, an elevator was even installed in the Reading Society. After all, a bronze bust of Edward Lear was placed on his own initiative in 2014 in the emblematic area of the Reading Society, to honour the long and deep spiritual relationship between Greece and England. This man of Corfu was one of the founding members of the British society (www.edwardlearsociety.org) for the memory and work of the amazing painter and traveller, who became an “ambassador” of the island’s beauty as much as the Durrells.
Spiro’s life showcased the importance of preserving our identity as Ionians and Corfiots and the benefits of education and remembrance in society. He understood better than most, that the sense pride and belonging, which is so prevalent among us Ionians, rely on understanding the common elements that distinguish us as people and bind our society together. And Spiro devoted his life to this cause because he knew in his heart that it was a justified one.
He founded the Corfu Heritage Foundation to preserve and promote Ionian history and he co-founded the Edward Lear Society in London. He was recently recognised by the Corfiot Reading Society and the Mantzaros Philarmonic as a great benefactor. His last act, the creation of the Spiro and Aemilia Flamburiari Foundation will ensure that he will continue to leave his mark and benefit our society for many years to come.
He always held himself to a high standard and demanded a similarly high standard from those around him and of his country’s and Corfu’s elected officials. He did not hesitate to condemn indifference and selfishness, even publicly, and was always clear about the importance of upholding social values and good morals in modern society.
Spiro’s personality was always supplemented by the elegant and gracious presence of his wife, Milly, a successful painter and avid art enthusiast who was always on his mind. Their strong bond has been an exemplar union for younger generations to aspire to.
Spiro’s loss, which came only a few weeks after the passing of his wonderful sister Aemilia, will be truly felt by all those around him. But thanks to his actions, his legacy will carry on and be remembered for many years to come.
We will remember him fondly and on behalf of my family I offer to his wife, Milly, our deepest condolences.
§
Margarita Pournara, “Spiro Flamburiari, a rare patriot of Corfu, has passed away”
Kathimerini, 8 December 2023
He had unwavering blue eyes sharpened by intelligence and a kind of old-fashioned nobility that you only find in the Ionian. Spiro Flamburiari, a native of Corfu – by origin and manners – passed away a few days ago, two months after I first met him on his island. He did me the honour of welcoming me to his home for lunch and unfolding aspects of his extremely interesting and varied life that he always kept out of the limelight.
I was impressed by his mind and his disposition despite his 93 years to constantly make plans, typical of creative people who have indomitable spiritual energy. An aristocratic scion with roots from Constantinople, with a house in the old town that is today the Cavalieri Hotel, Flamburiari spent his early years in the kantounia (narrow alleys of Corfu) but quickly left for abroad where he excelled in business.
He married the British lady Milly, a painter who studied at Saint Martins but for the sake of her husband she loved Corfu above all. Even though he lived in London for 60 years, he always had his heart in his homeland. He proved it in practice since he became a great benefactor with a concern to protect the culture of the Ionian and particularly of his birthplace through the support of worthy institutions.
In 2000 he managed to create the Corfu Heritage Foundation with a vision to promote Anglo-Hellenic relations for which he worked for a number of years as a goodwill ambassador. The institution is endowed with a significant collection of artworks by various local and international artists, the majority of which depict Corfu and the Ionian Islands. Among the organizations he benefited were the Ionian University, the Mantzaros Philharmonic and the Corfu Reading Society, one of the most historic intellectual institutions of Hellenism. With a donation he recently made, an elevator was even installed in the Reading Society. After all, a bronze bust of Edward Lear was placed on his own initiative in 2014 in the emblematic area of the Reading Society, to honour the long and deep spiritual relationship between Greece and England. This man of Corfu was one of the founding members of the British society (www.edwardlearsociety.org) for the memory and work of the amazing painter and traveller, who became an “ambassador” of the island’s beauty as much as the Durrells.
In recent years, he prepared the creation of a new, larger foundation, which will act as the administrator of his legacy, under the name “Aemilia and Spiro Flamburiari Foundation” and aimed at helping the spiritual, cultural and educational institutions of Corfu. The deceased will be buried in London.
The Corfu Reading Society’s invitation to the inauguration of the elevator.
The Board of Directors of the Corfu Reading Society invites you to the festive event for the inauguration of the elevator installed in the Society’s building, thanks to the extraordinary generosity of its Honorary President and Grand Benefactor, Count Spiro L. Flamburiari The event will be accompanied by musical ensembles by the “Mantzaros” and “Kapodistrias” Philharmonic Societies. The event will take place on Friday, 22 September 2023, at 8 p.m. There will be a simulcast on the Society’s YouTube channel: https://www.youtube.com/@AnagnostikiEtairiaKerkyra
Το Διοικητικό Συμβούλιο της Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας σας προσκαλεί στην εορταστική εκδήλωση για τα εγκαίνια του ανελκυστήρα που εγκαταστάθηκε στο κτήριο της Εταιρίας, χάρη στην εξαιρετική γενναιοδωρία του Επίτιμου Προέδρου και Μεγάλου Ευεργέτη της, Κόμη Σπύρου Λ. Φλαμπουριάρη. Η εκδήλωση θα πλαισιωθεί από μουσικά σύνολα των Φιλαρμονικών Εταιριών «Μάντζαρος» και «Καποδίστριας». Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή, 22 Σεπτεμβρίου 2023, στις 8 μ.μ. Θα υπάρχει ταυτόχρονη εκπομπή στο κανάλι της Εταιρίας στο YouTube: https://www.youtube.com/@AnagnostikiEtairiaKerkyra
Bronze plaque awarded to Count Spiro Flamburiari on 22 September 2023.
The Administrative Committee of the Corfu Reading Society acknowledges that its General Assembly at its meeting, on 6 April 2022, decided to declare the Great Benefactor of the Society, Spiro L. Flamburiari, Honorary President for his extraordinary generosity and his decisive contribution to the modernisation of the Reading Society. Therefore, it awarded to him a relevant honorary bronze plaque on the day of the inauguration of the elevator that was installed in the building, thanks to his help, in Corfu on 22 September 2023.
Η Διοικητική Επιτροπή Γενική Συνέλευση της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας στη συνεδρίασή της, στις 6 Απριλίου 2022, αποφάσισε να ανακηρυχθεί Επίτιμος Πρόεδρος ο Μέγας Ευεργέτης της Εταιρίας, Σπύρος Λ. Φλαμπουριάρης, για την εξαιρετική γενναιοδωρία του και την καθοριστική συμβολή του στον εκσυγχρονισμό της Αναγνωστικής. Ως εκ τούτου, του απένειμε σχετική τιμητική χάλκινη πλακέτα κατά την ημέρα των εγκαινίων του ανελκυστήρα που εγκαταστάθηκε στο κτήριο, χάρη στην αρωγή του, στην Κέρκυρα στις 22 Σεπτεμβρίου 2023.
Plaque mounted on the side of the elevator on the ground floor of the Corfu Reading Society.
The Administrative Committee of the Corfu Reading Society acknowledges that the installation of the elevator and the other renovation works of the building, during the years 2016-2023, are due to the extraordinary generosity of the Great Benefactors of the Society, Spiro and Milly Flamburiari.
Η Διοικητική Επιτροπή της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας αναγνωρίζει ότι η εγκατάσταση του ανελκυστήρα και τα άλλα έργα ανακαίνισης του κτηρίου, κατά τα έτη 2016-2023, οφείλονται στην εξαιρετική γενναιοδωρία των Μεγάλων Ευεργετών της Εταιρίας, Σπύρου και Μίλης Φλαμπουριάρη.
Count and Countess Milly Flamburiari with Mrs Christine Craig outside the elevator on the Corfu Reading Society’s ground floor.
Mr & Mrs Marios Paipetis with Mr & Mrs Sergios Voulgaris inside the elevator of the Corfu Reading Society.
Mr Matthew Lodge with Count Spiro Flamburiari and Mr Kostas Lidovois.
Mr Matthew Lodge with Count Spiro Flamburiari, Professor Dimitris Theotokis and Mr Kostas Lidovois.
Professor Dimitris Theotokis guides Mr Matthew Lodge, Count Spiro Flamburiari and Mr Kostas Lidovois.
Professor Dimitris Theotokis guides Mr Matthew Lodge, Count Spiro Flamburiari and Mr Kostas Lidovois.
Professor Dimitris Theotokis guides Mr Matthew Lodge, Count Spiro Flamburiari and Mr Kostas Lidovois.
Professor Dimitris Theotokis guides Mr Matthew Lodge, Count Spiro Flamburiari and Mr Kostas Lidovois.
Members of the “Kapodistrias” (in red) and “Mantzaros” (in white) Philharmonic Societies waiting in order to perform.
The Society’s Chair, Mr Thanassis Makris, delivers the inaugural address.
The audience waiting for the VIPs to return from the unveiling of the plaque on the ground floor.
Father Athanassios Kokkinopoulos, Mr Matthew Lodge, Count & Countess Spiro Flamburiari and Mr Yannis Pieris.
Mr Yannis Pieris and Mr Thanassis Makris present the bronze plaque to Count Spiro Flamburiari.
Mr Mathew Lodge takes a photograph of the Chairs of “Kapodistrias”, Mr Spyros Koskinas, and “Mantzaros”, Dr Ioannis Trivizas, with Count Spiro Flamburiari and Mr Thanassis Makris.
Chairs of “Kapodistrias”, Mr Spyros Koskinas, and “Mantzaros”, Dr Ioannis Trivizas, with Count Spiro Flamburiari and Mr Thanassis Makris.
Countess MillyFlamburiari with Mr Yannis Pieris and Mr Matthew Lodge.
Mr Apostolos Kratsas and Mr Matthew Lodge.
Mr Matthew Lodge with Count & Countess Spiro Flamburiari.
Mr Yannis Pieris and Dr Megakles Rogakos.
Professor Dimitris Theotokis, Mr & Mrs Apostolos Kratsas and Count & Countess Spiro Flamburiari.
Count & Countess Flamburiari with the Administrative Committee of the Corfu Reading Society.
Mr Matthew Lodge, Professor Bettany Hughes and Count & Countess Spiro Flamburiari.
Mrs Melita Chakiris, Mr Matthew Lodge and Professor Bettany Hughes.
Professor Bettany Hughes, Count Spiro Flamburiari and Mrs Jane Wooley.
Mrs Jane Wooley, Mr Elias Capodistria and Professor Bettany Hughes.
Mr Matthew Lodge and Count Spiro Flamburiari.
Mrs Rodi Kratsa and Count Spiro Flamburiari.
Mr Konstantinos Christopoulos, Mrs Gioia Provata and Mr Yannis Pieris.
The original Greek version of Vasilis Kakavakis article in “Kerkyra Simera” newspaper of 30 August 2023, p. 7.
Spiro Flamburiari and his beneficial actions for Corfu
Vasilis Kakavakis writes from Corfu, 30 August 2023
– The Family
The Flamburiari family originally came from Constantinople and were members of the Byzantine aristocracy. In 1453, they emigrated to Venice, where they settled. Later, they went to Crete during the Venetian occupation. The Flamburiari rendered extensive military service to the Venetian Republic, and in return for these services the Venetians conferred on the family the title of Count, which had the hereditary right to pass on to their male descendants. Also, they are registered in the Libro d’Oro and were vested with large estates. The family included distinguished personalities, who played important roles in the history of Greece, such as Anastasios Flamburiaris (1774-1828) – President of the Ionian Senate and member of the Filikí Etereía (Friendly Brotherhood), Dionysios Flamburiaris (1790-1874) – Prosecutor of Zakynthos also a Filikos who was awarded the Grand Cross of St Michael and St George in 1857; and Georgios Leonidou Flamburiaris (1857-1935) who was President of both the Corfu Philharmonic Society and the Corfu Reading Society.
– The Corfu Heritage Foundation and its Objectives
The Corfu Heritage Foundation was founded on 6 April 2000. It is a modern Foundation adapted to the needs of our time. In addition, it has a significant collection of artworks by various local and international artists, the majority of which depict Corfu and the Ionian Islands. Its main objectives are the promotion of Anglo-Hellenic relations, the restoration of the island’s buildings of historical importance, the preservation of important monuments, the support of the objectives of the Corfu Reading Society, the support of the Mantzaros Philharmonic Society, the establishment and mounting of the Corfu Heritage Foundation’s memorial plaques, the curation of permanent or temporary art exhibitions, the promotion of the sport of cricket and major publications.
– Count Spiro Flaburiari – President of the Corfu Heritage Foundation
Spiro Flamburiari has lived most of his life in London and is married to the English lady, Milly Flamburiari, who is a beloved and distinguished painter. His character is defined by consistency, continuity and confidence in everything he does. His whole life has been dedicated to the promotion of the island and its welfare. In 2014 he co-founded with Mr. Derek Johns, former Director of Sotheby’s, the Edward Lear Society (www.edwardlearsociety.org), to honor and promote the understanding of this artist, whose works represent an important link between England and Corfu. He has worked for a number of years as a goodwill ambassador promoting Anglo-Hellenic relations through the various activities and events he has organised through the Corfu Heritage Foundation. He sets goals and achieves them with the stubbornness that pervades his personality. In Corfu, as he himself says, he fights for all things good for the island, but also for the revitalization of the Reading Society of Corfu, the oldest intellectual institution in Greece.
– Commemorative Plaques of Corfu Heritage
A basic and noteworthy achievement are the Commemorative Plaques of Corfu Heritage, which display cultural educational achievement associated with the island. They were created due to the vision of Spiro Flamburiari, to spread the local history in a general way, as such address the general public. A major Athenian newspaper devoted an entire page stating that “with the Commemorative Plaques, the history of Corfu is written on its walls”. These plaques are mounted on buildings associated with important personalities.
– The Obelisk for 1716
An important cultural project of the Corfu Heritage Foundation is the monumental “Obelisk for 1716”, which Spiro Flamburiari envisioned and built to honour the people of Corfu, the Ionian Islands and other Europeans who successfully fought against the invasion of the Ottoman Turks. Although Marshal Schulenburg has been honoured with a statue, the ordinary citizens who fought for the holy cause of saving the city of Corfu from the Ottoman Turks have never been acknowledged until now. This was an extremely important event, as the victory of the Christians under the walls of Corfu marks the end of the Ottoman advance into Europe, the development of the Enlightenment Movement and the emergence of a contemporary civil Democracy. This great event of Western history, which kept Europe Christian, is what the Corfu Heritage Foundation wanted to highlight with the construction of this monument. The Obelisk is eight meters high and was designed by the Corfiot architect Periklis Lascari. It is made of Lecce stone (pietra leccese) and weighs fifteen tons. The construction of the base of the Obelisk was designed by civil engineer Thanasis Makris.
– The Publications
The Corfu Heritage Foundation has published a series of particularly important books. First, the book, entitled “Corfu – The Garden Island”, includes a diverse view of the history of Corfu covering the early period, the Venetian rule, the French period and the British Protectorate. It includes several chapters written by international experts – it has a foreword by the HRH Duke of Kent, an historical review by Lord John Julius Norwich, an early history by Dr Andrew Sinclair, a treatise on Venetian rule by Lord Michael Pratt, another on the time of the British Protectorate by Frank Giles, another on the Corfu estates by Countess Milly Flamburiari, an essay on the Achilleion by Major John Forte, a note of childhood memories of Gerald Darrell, on architecture by professor Aphrodite Agoropoulou-Birbili, on culture by Dr Evita Arapoglou, a treatise on Edward Lear by Peter Naum, on music by Helena Matheopoulos, on flora by Ann Nash, another on photography by Fritz von der Schulenburg and Christopher Simon Sykes, on cricket by Lord Ian Or-Ewing and, finally, on Olive Presses by Augustus Sordinas.
Subsequently, the album “An Anglo-Hellenic Celebration of the Bicentenary of the Order of St Michael and St George 1818-2018” was another great publication, for which HM Queen Elizabeth II conveyed her praise in writing. This is also prefaced by HRH Duke of Kent, H.E. British Ambassador and the President of the Foundation. The main axes of the publication concern romanticism, the music of 1818, the history of the order, the Mantzaros Philharmonic Society, the history of the Ionian Academy and two visual art exhibitions – one with a historical and another with a contemporary perspective – curated by Dr Megakles Rogakos on the theme of the sculpture Britannia by Pavlos Prosalentis. The back cover of the album is decorated with a work by Milly Flamburiari.
Our Foundation, under the auspices of the Region of the Ionian Islands and in collaboration with the Cultural Foundation of Tinos, organised events to celebrate the 200th anniversary of the Greek Revolution with a festival under the title “Hymn to Liberty”. Undoubtedly, the success of this festival was due to the collective effort and the fruitful cooperation of these institutions, which for the first time merged the Ionian and the Aegean to commemorate our national anniversary. In this edition, topics of historical interest written by eminent historians are published, the role played by the Ionian Islands in the liberation struggle is also mentioned, and a series of important images and portraits of prominent Greeks and foreigners whose participation in the Greek Revolution was decisive are published.
On this occasion it is worth noting that under the auspices of the Ionian University, the British Embassy Athens, the Corfu Reading Society, the Rothschild Foundation and the Corfu Heritage Foundation are organising the celebration of the 200th anniversary of the founding of the Ionian Academy, the first Greek-speaking University in the Eastern Mediterranean, in Corfu in 2024. The related events primarily honour Lord Frederick North, 5th Earl of Guilford (1766-1827), founder of the Academy, who is a major Philhellenic.
– The offer of the Corfu Heritage Foundation to Corfu and to its citizens
The Foundation has done much for Corfu and its citizens. It has informed young and older people via the Commemorative Plaques of Corfu Heritage. In addition, the great events it has organised have given the general public the opportunity to learn about historical or cultural events, works of art and important documents. All publications – but mainly the book “Corfu – The Garden Island” – are regularly donated by the President of the Foundation and the Governor of the Region of Ionian Islands, Rodi Kratsa-Tsagaropoulou, to officials who visit the island from time to time. In this way the culture, arts, history, music, cricket and traditions of Corfu are exported worldwide.
We return to the iconic “Obelisk for 1716” which, although not yet installed due to bureaucratic procedures, is a great tribute. We hope it will soon be inaugurated fulfilling the debt due to all our freedom fighters.
– The Emilia & Spiro Flamburiari Foundation
In conclusion, the 1st of June 2023 is a historic day for the creation of the Emilia and Spiro Flamburiari Foundation – an act informed of great vision for the future. An institution that will leave an imprint on the next generations, because, in excess of other institutions, it is not only concerned with the transfer of certain real estate and assets – (it is based in the historic Cavalieri Hotel). This Foundation, with shares in businesses at home and abroad, will additionally be a living cell that will provide work for families, generate income for scholarships and support some of the iconic institutions of Corfu.
[translation in Greek of the text above by Dr Megakles Rogakos]
Ο Σπύρος Φλαμπουριάρης και οι ευεργετικές δράσεις του για την Κέρκυρα
Γράφει ο Βασίλης Κακαβάκης από την Κέρκυρα, 30 Αυγούστου 2023
– Η Οικογένεια
Η οικογένεια Φλαμπουριάρη ήταν εγκατεστημένη στην Κωνσταντινούπολη και αποτελούσε μέλος της Βυζαντινής αριστοκρατίας. Κατά το 1453 κατέφυγε στη Βενετία όπου εγκαταστάθηκε. Αργότερα, μετέβη στην Κρήτη κατά το διάστημα της Βενετικής κατοχής. Οι Φλαμπουριάρη είχαν προσφέρει σπουδαίες στρατιωτικές υπηρεσίες στη Βενετική Δημοκρατία και, σε ανταπόδοση αυτών των υπηρεσιών, οι Βενετοί απέδωσαν στην οικογένεια τον τίτλο του Κόμητος, τον οποίο είχαν το δικαίωμα να τον κληροδοτούν στα άρρενα τέκνα τους. Επίσης, τους είχαν εγγράψει στη Χρυσή Βίβλο και τους παρείχαν μεγάλες κτηματικές εκτάσεις. Στην οικογένεια συγκαταλέγονται υψηλές προσωπικότητες που διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας, όπως οι Αναστάσιος Φλαμπουριάρης (1774-1828) – Πρόεδρος της Ιονίου Γερουσίας και μέλος της Φιλικής Εταιρείας, Διονύσιος Φλαμπουριάρης (1790-1874) – Εισαγγελέας Ζακύνθου επίσης Φιλικός και τιμημένος με τον Μεγαλόσταυρο των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου το 1857 και Γεώργιος Λεωνίδου Φλαμπουριάρης (1857-1935) που διετέλεσε Πρόεδρος τόσο στη Φιλαρμονική Εταιρία Κερκύρας, όσο και στην Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας.
– Το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς και οι Στόχοι του
Το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς ιδρύθηκε στις 6 Απριλίου 2000. Αποτελεί ένα Ίδρυμα σύγχρονο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες των ημερών μας. Επιπλέον, διαθέτει μία σημαντική συλλογή έργων τέχνης από διαφόρους τοπικούς και διεθνείς καλλιτέχνες, η πλειοψηφία των οποίων απεικονίζει την Κέρκυρα και τα Ιόνια Νησιά. Οι βασικοί στόχοι του είναι η προώθηση των αγγλοελληνικών σχέσεων, η αποκατάσταση των κτιρίων ιστορικής σημασίας του νησιού, η διατήρηση σημαντικών μνημείων, η υποστήριξη των σκοπών της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, η υποστήριξη της Φιλαρμονικής Εταιρείας Μάντζαρος, η θεσμοθέτηση και η ανάρτηση των αναμνηστικών πινακίδων Κερκυραϊκής Κληρονομιάς, η οργάνωση μονίμων ή προσωρινών εκθέσεων τέχνης, η προώθηση του αθλήματος του κρίκετ και σημαντικές εκδόσεις.
– Ο Κόμης Σπύρος Φλαμπουριάρης – Πρόεδρος του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς
Ο Σπύρος Φλαμπουριάρης έχει ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Λονδίνο και είναι παντρεμένος με την Αγγλίδα Μίλλυ Φλαμπουριάρη, που είναι αγαπητή και αξιόλογη ζωγράφος. Ο χαρακτήρας του σκιαγραφείται από συνέπεια, συνέχεια και εμπιστοσύνη σε ό,τι κάνει. Όλη η ζωή του έχει αφιερωθεί στην προβολή του νησιού και την ευημερία του. Το 2014 συνίδρυσε με τον κ. Ντέρεκ Τζώνς, πρώην Διευθυντή του Οίκου Σόθμπις, την Εταιρεία Έντουαρντ Λίαρ (www.edwardlearsociety.org), για να τιμήσει και να προωθήσει την κατανόηση του καλλιτέχνη, που αντιπροσωπεύει με τα έργα του έναν σημαντικό δεσμό μεταξύ Αγγλίας και Κερκύρας. Έχει εργαστεί επί σειρά ετών, ως Πρεσβευτής Καλής θελήσεως προωθώντας τις αγγλοελληνικές σχέσεις, μέσω των διαφόρων δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων που έχει διοργανώσει μέσω του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς. Θέτει στόχους και τους επιτυγχάνει με το πείσμα που διακατέχει την προσωπικότητά του. Στην Κέρκυρα, όπως λέγει και ο ίδιος, παλεύει επιδιώκοντας το καλύτερο για το νησί, αλλά και για την αναζωογόνηση της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, του παλαιοτέρου πνευματικού ιδρύματος της Ελλάδος.
– Αναμνηστικές Πινακίδες Κερκυραϊκής Κληρονομιάς
Βασική και αξιοσημείωτη προσφορά αποτελούν οι Αναμνηστικές Πινακίδες Κερκυραϊκής Κληρονομιάς που προσφέρουν πολιτιστικό και εκπαιδευτικό έργο. Δημιουργήθηκαν λόγω του οράματος του Σπύρου Φλαμπουριάρη, να διαδώσει σε γενικευμένο βαθμό την τοπική ιστορία, καθώς απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα αφιέρωσε ολόκληρη σελίδα της που ανέφερε ότι «με τις Αναμνηστικές Πινακίδες, η ιστορία της Κερκύρας γράφεται στους τοίχους της». Αυτές οι πινακίδες είναι αναρτημένες σε κτήρια που σχετίζονται με σημαντικές προσωπικότητες.
– Ο Οβελίσκος για το 1716
Σημαντικό πολιτιστικό έργο του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς είναι και ο μνημειώδης «Οβελίσκος για το 1716», που ο Σπύρος Φλαμπουριάρης οραματίστηκε και κατασκεύασε για να τιμήσει τους Κερκυραίους, τους Επτανησίους και λοιπούς Ευρωπαίους που πολέμησαν επιτυχώς κατά της εισβολής των Οθωμανών Τούρκων. Ενώ έχει τιμηθεί με ανδριάντα ο στρατάρχης Σούλενμπουργκ, δεν είχαν ποτέ μέχρι σήμερα τιμηθεί οι απλοί πολίτες που πολέμησαν για τον ιερό σκοπό να διασώσουν την πόλη της Κερκύρας από τους Οθωμανούς Τούρκους. Πρόκειται για ένα εξαιρετικής σημασίας γεγονός, καθώς η νίκη των Χριστιανών κάτω από τα τείχη της Κερκύρας, οροθετεί το τέλος της Οθωμανικής προέλασης στην Ευρώπη, την ανάπτυξη του κινήματος του Διαφωτισμού και τη γέννηση της σύγχρονης αστικής Δημοκρατίας. Αυτό το μεγάλο γεγονός για τη Δυτική ιστορία, που διετήρησε την Ευρώπη χριστιανική, θέλησε να αναδείξει το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς με την κατασκευή αυτού του μνημείου. Ο Οβελίσκος είναι ύψους οχτώ μέτρων και σχεδιάστηκε από τον Κερκυραίο αρχιτέκτονα Περικλή Λάσκαρη. Είναι κατασκευασμένος από πέτρα Λετσέζε (pietra leccese) και ζυγίζει δεκαπέντε τόνους. Η κατασκευή της βάσης του Οβελίσκου σχεδιάστηκε από τον Πολιτικό Μηχανικό Θανάση Μακρή.
– Οι Εκδόσεις
Το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς έχει εκδώσει μία σειρά από ιδιαίτερα σημαντικά βιβλία. Αρχικά, το βιβλίο με τίτλο «Κέρκυρα – Η Νήσος Κήπος», περιλαμβάνει μία ποικιλόμορφη άποψη της ιστορίας της Κερκύρας που καλύπτει την πρώιμη περίοδο, τη Βενετική κυριαρχία, τη Γαλλική περίοδο και το Βρετανικό προτεκτοράτο. Περιλαμβάνει αρκετά κεφάλαια γραμμένα από διεθνείς ειδικούς επιστήμονες – πρόλογο του Δούκα του Κεντ, ιστορική αναδρομή του Λόρδου Τζων Τζούλιους Νόριτς, πρώιμη ιστορία του Δρος Άντριου Σίνκλαιρ, βενετική κυριαρχία του Λόρδου Μάικλ Πρατ, Βρετανικό προτεκτοράτο του Φρανκ Τζάιλς, επαύλεις της Κόμησσας Μίλλυς Φλαμπουριάρη, το Αχίλλειον του Ταγματάρχη Τζων Φορτ, παιδικές μνήμες του Τζέραλντ Ντάρελ, αρχιτεκτονική της καθηγήτριας Αφροδίτης Αγοροπούλου-Μπιρμπίλη, πολιτισμό της Δρος Εβίτας Αράπογλου, Έντουαρντ Λίαρ του Πήτερ Ναούμ, μουσική της Έλενας Ματθαιοπούλου, βοτανική της Ανν Νας, φωτογραφία των Φριτς φον ντερ Σούλενμπουργκ και Κρίστοφερ Σάιμον Σάικς, κρίκετ του Λόρδου Ίαν Ορ-Γιούινγκ και ελαιοτριβεία του Αυγούστου Σορδίνα.
Εν συνεχεία, το λεύκωμα «Ένας Ελληνοαγγλικός Εορτασμός για τη 200ετρήριδα του Τάγματος των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου 1818-2018» είναι μία άλλη σπουδαία έκδοση, για την οποία η ΑΜ Βασίλισσα Ελισάβετ εξέφρασε εγγράφως τον έπαινό της. Προλογίζεται και αυτό από τον Δούκα του Κεντ, την Α.Ε. Βρετανίδα Πρέσβειρα και τον Πρόεδρο του Ιδρύματος. Οι κύριοι άξονες της έκδοσης αφορούν τον Ρομαντισμό, τη Μουσική του 1818, την Ιστορία του Τάγματος, τη Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος, την ιστορία της Ιονίου Ακαδημίας και δύο εικαστικές εκθέσεις τέχνης -μία με ιστορική και άλλη με σύγχρονη προοπτική- υπό την επιμέλεια του Δρος Μεγακλή Ρογκάκου με θέμα το γλυπτό Βρεταννία του Παύλου Προσαλέντη. Το οπισθόφυλλο του λευκώματος κοσμεί έργο της Μίλλυς Φλαμπουριάρη.
Το Ίδρυμά μας, υπό την αιγίδα της Περιφερείας Ιονίων Νήσων και σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, οργάνωσε τις εκδηλώσεις για τον εορτασμό της 200ετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης με ένα φεστιβάλ υπό τον τίτλο «Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν». Αναμφιβόλως η επιτυχία του φεστιβάλ οφειλόταν στη συλλογική προσπάθεια και στη γόνιμη συνεργασία των ιδρυμάτων μας, που συνέδεσαν για πρώτη φορά Ιόνιο και Αιγαίο για να τιμήσουν την εθνική μας επέτειο. Στην εν λόγω έκδοση δημοσιεύονται θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος γραμμένα από διαπρεπείς ιστορικούς, γίνεται αναφορά στον ρόλο που διεδραμάτισαν στον απελευθερωτικό Αγώνα και οι Ιόνιες Νήσοι και δίδονται στη δημοσιότητα μία σειρά από σημαντικές εικόνες και προσωπογραφίες επιφανών Ελλήνων και ξένων των οποίων η συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση ήταν αποφασιστική.
Με αυτήν την ευκαιρία αξίζει να γίνει γνωστό ότι υπό τη σκέπη του Ιονίου Πανεπιστημίου, η Πρεσβεία του Ηνωμένου Βασιλείου στην Αθήνα, η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας, το Ίδρυμα Ρόθτσαϊλντ και το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς οργανώνουν τον εορτασμό της 200ής επετείου της ίδρυσης της Ιονίου Ακαδημίας, του πρώτου ελληνόφωνου Πανεπιστημίου στην Ανατολική Μεσόγειο, στην Κέρκυρα το 2024. Οι σχετικές εκδηλώσεις τιμούν πρωτίστως τον Λόρδο Φρέντερικ Νορθ, 5ο Κόμη του Γκίλφορντ (1766-1827), ιδρυτή της Ακαδημίας, που είναι μείζων φιλέλληνας.
– Η προσφορά του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς στην Κέρκυρα και στους πολίτες της
Το Ίδρυμα έχει προσφέρει αρκετά στην Κέρκυρα και στους πολίτες της. Έχει επιμορφώσει μικρούς και μεγάλους περιπατητές με τις Αναμνηστικές Πινακίδες Κερκυραϊκής Κληρονομιάς. Εξάλλου, οι σπουδαίες εκδηλώσεις που έχει διοργανώσει έχουν χαρίσει στο ευρύ κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσουν ιστορικά ή πολιτιστικά γεγονότα, έργα τέχνης και σημαντικά έγγραφα. Όλες οι εκδόσεις -κυρίως όμως το βιβλίο «Κέρκυρα – Η Νήσος Κήπος»- δωρίζονται από τον Πρόεδρο του Ιδρύματος και την Περιφερειάρχη Ιονίων Νήσων Ρόδη Κράτσα-Τσαγκαροπούλου σε επίσημα πρόσωπα που επισκέπτονται το νησί. Με αυτόν τον τρόπο εξάγεται παγκοσμίως ο πολιτισμός, οι τέχνες, η ιστορία, η μουσική, το κρίκετ και οι παραδόσεις της Κερκύρας.
Επανερχόμαστε στον εμβληματικό «Οβελίσκο για το 1716» που αν και δεν έχει τοποθετηθεί ακόμη λόγω γραφειοκρατικών διαδικασιών, αποτελεί ένα σπουδαίο αφιέρωμα. Ελπίζουμε σύντομα να εγκαινιαστεί επιτελώντας το οφειλόμενο χρέος σε όλους τους αγωνιστές υπέρ της ελευθερίας μας.
– Το Ίδρυμα Αιμιλίας & Σπύρου Φλαμπουριάρη
Εν κατακλείδι, η 1η Ιουνίου 2023 είναι ιστορική ημέρα για τη δημιουργία του Ιδρύματος Αιμιλίας και Σπύρου Φλαμπουριάρη – μία πράξη με πολλή ενόραση για το μέλλον. Ένα ίδρυμα που θα αφήσει αποτύπωμα στις επόμενες γενεές, γιατί σε υπέρβαση από άλλα ιδρύματα, δεν αφορά μόνον στη μεταβίβαση ορισμένων ακινήτων και περιουσιακών στοιχείων (εδράζει στο ιστορικό Ξενοδοχείο Καβαλιέρι). Το ίδρυμα αυτό με μετοχές σε επιχειρήσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, θα είναι επιπλέον ένα ζωντανό κύτταρο που θα δίδει εργασία σε οικογένειες, θα παράγει εισόδημα για υποτροφίες και θα υποστηρίζει ορισμένα εμβληματικά ιδρύματα της Κερκύρας.
Subject: Conservation initiative of the Aspiotis Family Tomb in the Municipal Cemetery of Corfu
On 23 August, the President of the Corfu Heritage Foundation Count Spiro Flamburiari sent a letter to the Head of Cemeteries of the Municipality of Corfu, Mr Spyros Vavaris, regarding our offer to conserve the Aspiotis Family Tomb. Today, after three working days, we received a call informing us that the Cemeteries Manager deals only with financial matters and that you are responsible for this matter.
One of the goals of the Corfu Heritage Foundation is to preserve historical monuments. I am active in this area, as a PhD art historian, who has experience in conservation matters during my tenure as curator of the collection of the American College of Greece (2004-2012) and of our Foundation’s collection (2016 to the present).
With this letter we bring to your attention as a subject the Aspiotis Family Tomb in the Municipal Cemetery of Corfu, an exceptional work of 1893 by the romantic sculptor Evangelos Kallos (1861-1931). In this important monument there were chronic natural damages, which we judged to be in need of urgent restoration. The attached three photos numbered from 1 to 3 show that the condition of the stone construction and decoration of the tomb was critical.
Therefore, the Corfu Heritage Foundation undertook to take care of the basic maintenance of the urgent matters as soon as possible. For this reason we thought it prudent – as it would take time for you to approve our offer in writing – to do the right thing at our own risk. Therefore, in this letter the four photographs numbered 4 to 7 record our beneficial interventions. We note that this initiative of ours was taken without your prior approval exceptionally due to the criticality of the situation of the monument in question.
We are given the opportunity here to point out that the cemeteries of historic cities, such as the Old Town of Corfu, are places of history, culture and heritage. Unfortunately, all the cemeteries of the city in question – Municipal, British, Jewish and Catholic – need permanent checks and life-saving interventions. We inform you, for future reference, that our Foundation offers to contribute to this specific need in a consultative and practical manner after consultation with your department.
Yours sincerely,
Magakles Rogakos
Communication Officer of the Corfu Heritage Foundation
Copies:
Mrs Meropi-Spyridoula Ydraiou, Mayor of Corfu
Count Spiro Flamburiari, Chairman of the Corfu Heritage Foundation
Letter of Dr Megakles Rogakos to Mr Haris Yiotis about the conservation initiative the Aspiotis Family Tomb in the Municipal Cemetery of Corfu, dated 28 August 2023.
1.- General view of the Aspiotis Family Tomb. The crown on the left wing is mutilated, but the top part is preserved precipitated behind the tomb, while on the right wing it is complete, but has been moved to the centre and remains out of view behind the monument.
2.- Partial view of the Aspiotis Family Tomb. The right part of the cornice of the left niche has disappeared, but is preserved precipitated at the back of the tomb.
3.- Detail of the Aspiotis Family Tomb. The base of the bust of Gerasimos Aspiotis (1844-1901) has broken into four pieces from the swelling of the iron rod that was unfortunately used as a stabilising agent from the beginning. This situation is critical and needs immediate corrective action.
4.- General view of the Aspiotis Family Tomb in its preserved form. The crown on the left wing has been reassembled with its finial section. The complete crown on the right wing has been moved from its invisible point, at the back of the monument, to its correct position, thus offering due symmetry to the overall monument.
5.- Detail from the left wing crown, focusing on the reassemblage of the base with its finial.
6.- Partial view of the Aspiotis Family Tomb showing the right part of the cornice of the left niche restored.
7.- Detail of the Aspiotis Family Tomb showing the base of the bust of Gerasimos Aspiotis (1844-1901) reassembled. The damaging iron rod was removed from the centre. The four fragments were affixed and securely support the weight of the bust which was in great danger of collapsing.
Miguel de Cervantes is inspired by Greece in Corfu
By Megakles Rogakos, MA MA PhD
Miguel de Cervantes (1547-1616), deified as one of the most important authors of world literature, lived for a short time but with decisive action and memorable writing on Greek soil, in Corfu.
When the Ottoman Empire, under Sultan Selim II (1524-1574), occupied Cyprus in 1570, it broke with other great powers of the time. This was followed by a military conflict of the Ottoman navy with the fleet of the Holy League (Lega Santa), created by the alliance of states – Genoa, Malta, Savoy, Spain, Tuscany, Urbino, Vatican and Venice.
Cervantes found himself aboard the ship “Marquesa” with a soul full of desire for action. The fight, which became known as The Naval Battle of Nafpaktos (La Battaglia di Lepanto), was fierce. On 7 October 1571, victory crowned the side of the allies resulting in the total destruction of the Ottomans and the dominance of the Holy Union in the Mediterranean.
The action of Cervantes, during the said fight, was characterised by great bravery and perseverance. Despite receiving injuries, he never stopped fighting. “I will die fighting”, he declared to the captain. He survived the two shots he received in the chest but was unable to save his arm from the third one which was permanently disabled. In the first chapter of his book Voyage to Parnassus (1614) he places the god Mercurius say to him: “I know that, in the naval bloody fight, / Thy left hand shattered lost the active power / It once possessed, for glory of the right!” (translated by James Y. Gibson, London: Kegan Paul, Trench & Co, 1883), prophesying his subsequent writing success. This victory marked Cervantes who realised the historical value of the fight in Nafpaktos. Cervantes fought for God and king with heroism that was recognised by both promotion in office and an increase in salary.
According to tradition, after his severe injury, he was taken to the Old Town of Corfu and was treated briefly, before his departure for Messina, in the hospital of the monastery maintained by the monks of St Augustine, near the Catholic church of the Annunciation (Annunziata), where the victors of the battle buried their noble dead – mainly Latins but also Greeks. There he conceived and wrote the long allegorical poem Journey to Parnassus (1614). It is a satire whose main object is to evaluate contemporary Spanish poets, fantastically gathered on Parnassus, and on the one hand to ridicule or sometimes eliminate those who, in his opinion, are inadequate, while on the other hand to praise those who he points out as especially worth the favour of Apollo.
The poem is divided into eight chapters, and the stanza is in tercets. The composition is half comic and half tragic. After many humorous incidents, Mercurius appears to Cervantes, who travels to Parnassus in a miserable state, greeting him with the title of “Adam of the poets”. Mercurius, after addressing him with many flattering words, leads him to an imaginary boat made entirely of different verses, which is intended to carry a cargo of Spanish poets to the realm of Apollo. The description of the boat is a comic allegory. Mercurius presents him with a list of poets whom Apollo wishes to meet. This list, due to the problematic nature of its praises, which is a strange mixture of irony, is read with some caution. In the middle of reading, Cervantes suddenly drops the list. Poets are now described as crowding the ship in numbers as innumerable as drops in the rain or grains of sand on the shore. And such a tumult ensues, that, to save the boat from sinking under their pressure, the sirens raise a raging storm that throws the unworthy poets overboard. The flights of fancy get wilder as the story progresses. The storm subsides and is followed by a rain of new generation of poets, falling from the clouds. One of the first to board the ship is Lope de Vega (1562-1635), to whom Cervantes takes the opportunity to pronounce an emphatic praise. The rest of the poem proceeds in the same vein.
After his convalescence, Cervantes continued his military career taking part with his brother, Rodrigo, in the victorious conclusion of the Ottoman Siege of Corfu, which lasted from August to September 1571.
It is known that on the occasion of his personal experiences Cervantes gave flesh and bones to his literary works, such as masterfully in his masterpiece, The Ingenious Gentleman Don Quixote de la Mancha (El ingenioso caballero don Quijote de la Mancha) of 1605 and 1615. The Journey to Parnassus (Viage del Parnaso), published in 1614, also drew elements from his experience of being on Greek land. By studying it, it is found that Cervantes introduces the reader to the indiscernible boundaries between myth and history, illusion and reality, idealism and realism and leaves it to the reader’s perception to distinguish them and learn from them.
The fact that Cervantes experienced, even for a little while, the Greek land with military and artistic action deserves to be highlighted. It would be wonderful if a skilled sculptor was commissioned to create in the wonderful way of imagination the moment when the Spanish poet in the Old Town of Corfu is inspired by Greece to take his readers on a journey to his own Parnassus.
Spyros P. Gaoutsis, “Cultural traditions and devotions in Corfu, in the aftermath of the Battle of Nafpaktos” in 450th anniversary of the Battle of Nafpaktos. Kefalonia, GR: Odyssey Publications, 2021, pp 33-40.
Samuel Prout (1783-1852). View of the Strada Reale in Corfu, 1836. Tempera on paper, 103 x 160 cm. Courtesy of the Philhellenic Collection of Michalis and Dimitris Varkarakis, Athens.
Frontispiece of the first edition of Miguel de Cervantes Saavedra’s Viaje del Parnaso (Journey to Parnassus), Madrid, Alonso Martin, 1614. Courtesy of the Biblioteca Nacional de España, Madrid
§
Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες εμπνέεται από την Ελλάδα στην Κέρκυρα
Του Μεγακλή Ρογκάκου, MA MA PhD
Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547-1616), αποθεωμένος ως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, έζησε για μικρό διάστημα αλλά με αποφασιστική δράση και αξιομνημόνευτο σύγγραμμα σε ελληνική γη, στην Κέρκυρα.
Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπό τον σουλτάνο Σελίμ Β’ (1524-1574), κατέλαβε την Κύπρο το 1570 ήρθε σε ρήξη με άλλες μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Ακολούθησε στρατιωτική σύγκρουση του οθωμανικού ναυτικού με τον στόλο της Ιεράς Ένωσης (Λέγκα Σάντα), που δημιουργήθηκε από τη συμμαχία κρατών – Βατικανού, Βενετίας, Γένοβας, Ισπανίας, Μάλτας, Ουρμπίνο, Σαβοΐας και Τοσκάνης.
Ο Θερβάντες βρέθηκε στο πλοίο «Μαρκέσα» με την ψυχή γεμάτη επιθυμία για δράση. Η μάχη, που έγινε γνωστή ως Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λα Μπατάλια ντι Λεπάντο), ήταν άγρια. Στις 7 Οκτωβρίου 1571 νίκη στεφάνωσε την πλευρά των συμμάχων με αποτέλεσμα την πανωλεθρία των Οθωμανών και την κυριαρχία της Ιεράς Ένωσης στη Μεσόγειο.
Η δράση του Θερβάντες, κατά τη διάρκεια της εν λόγω μάχης, χαρακτηρίστηκε από μεγάλη γενναιότητα και επιμονή. Παρότι δέχθηκε τραυματισμούς, δεν σταμάτησε στιγμή να μάχεται. «Θα πεθάνω μαχόμενος», δήλωσε στον καπετάνιο. Επέζησε των δύο πυροβολισμών που δέχθηκε στον θώρακα αλλά δεν κατάφερε να σώσει από τον τρίτο το χέρι του που αχρηστεύτηκε για πάντα. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Ταξίδι στον Παρνασσό (1614) θέτει τον θεό Μερκούριους να λέγει στον ίδιο: «Γνωρίζω καλά ότι στο σκληρό πεδίο της ναυμαχίας, έχασες την κινητικότητα από το αριστερό σου χέρι για τη δόξα του δεξιού σου», προφητεύοντας την κατοπινή του συγγραφική επιτυχία. Η νίκη αυτή σημάδεψε τον Θερβάντες που αντιλήφθηκε την ιστορική αξία της μάχης στη Ναύπακτο. Ο Θερβάντες πολέμησε υπέρ Θεού και βασιλέα με ηρωισμό που αναγνωρίστηκε με προαγωγή τόσο σε αξίωμα όσο και σε αύξηση μισθού.
Σύμφωνα με την παράδοση, μετά τον βαρύ του τραυματισμό, μεταφέρθηκε στην Παλαιά Πόλη Κερκύρας και νοσηλεύθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα, πριν την αναχώρησή του για τη Μεσσήνη, στο νοσοκομείο της μονής που διατηρούσαν μοναχοί του Αγίου Αυγουστίνου, πλησίον του Καθολικού ναού του Ευαγγελισμού (Ανουντσιάτα), εκεί όπου οι νικητές της μάχης έθαψαν τους ευγενείς νεκρούς τους – κυρίως Λατίνους αλλά και Έλληνες. Εκεί συνέλαβε και συνέγραψε το μακροσκελές αλληγορικό ποίημα Ταξίδι στον Παρνασσό (1614). Πρόκειται περί μίας σάτιρας που έχει ως κύριο αντικείμενο να αξιολογήσει σύγχρονους Ισπανούς ποιητές, συγκεντρωμένους με φανταστικό τρόπο στον Παρνασσό, και αφενός να γελοιοποιήσει ή μερικές φορές να εξαφανίσει εκείνους που, κατά τη γνώμη του, είναι ανεπαρκείς, ενώ αφετέρου να επαινέσει αυτούς που επισημαίνει ως ιδιαίτερα αξίους της ευνοίας του Απόλλωνα.
Το ποίημα χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια, και η στιχουργική είναι σε τετράστιχα. Η σύνθεση είναι κατά το ένα ήμισυ κωμική και κατά το άλλο ήμισυ τραγική. Μετά από πολλά χιουμοριστικά περιστατικά, ο Μερκούριους εμφανίζεται στον Θερβάντες, ο οποίος ταξιδεύει στον Παρνασσό σε άθλια κατάσταση, χαιρετώντας τον με τον τίτλο του «Αδάμ των ποιητών». Ο Μερκούριους, αφού του απευθύνει πολλά κολακευτικά λόγια, τον οδηγεί σε μία φανταστική βάρκα εξ ολοκλήρου κατασκευασμένη από διαφορετικούς στίχους, η οποία έχει σκοπό να μεταφέρει ένα φορτίο Ισπανών ποιητών στο βασίλειο του Απόλλωνα. Η περιγραφή της βάρκας είναι μία κωμική αλληγορία. Ο Μερκούριους του παρουσιάζει μία λίστα με τους ποιητές τους οποίους ο Απόλλων επιθυμεί να γνωρίσει. Αυτή η λίστα, λόγω της προβληματικής φύσης των επαίνων της, που είναι ένα περίεργο κράμα ειρωνίας, αναγιγνώσκεται με κάποια επιφύλαξη. Εν μέσω της ανάγνωσης, ο Θερβάντες ρίχνει ξαφνικά τη λίστα. Οι ποιητές περιγράφονται τώρα ως συνωστισμένοι στο πλοίο σε αριθμούς τόσο αμέτρητους όσο τις σταγόνες στη βροχή ή τους κόκκους άμμου στην ακτή. Και ακολουθεί μια τέτοια αναταραχή, που, για να σώσουν τη βάρκα από το να βυθιστεί από την πίεσή τους, οι σειρήνες ξεσηκώνουν μία έξαλλη καταιγίδα που ρίχνει τους ανάξιους ποιητές στη θάλασσα. Οι πτήσεις της φαντασίας γίνονται πιο άγριες όσο προχωρά η ιστορία. Η καταιγίδα υποχωρεί και τη διαδέχεται βροχή νέας γενιάς ποιητών, που πέφτουν από τα σύννεφα. Ένας από τους πρώτους που επιβιβάζεται στο πλοίο είναι ο Λόπε δε Βέγα (1562-1635), στον οποίο ο Θερβάντες δράτεται της ευκαιρίας να εκφωνήσει έναν εμφατικό έπαινο. Στο ίδιο μήκος κύματος προχωρεί και το υπόλοιπο ποίημα.
Μετά την ανάρρωσή του, ο Θερβάντες συνέχισε τη στρατιωτική του καριέρα λαμβάνοντας μέρος μαζί με τον αδελφό του, Ροδρίγκο, στη νικηφόρα κατάληξη της Οθωμανικής Πολιορκίας της Κερκύρας, που κράτησε από τον Αύγουστο έως τον Σεπτέμβριο του 1571.
Είναι γνωστό ότι με αφορμή τα προσωπικά βιώματά του ο Θερβάντες έδωσε σάρκα και οστά στα λογοτεχνικά του έργα, όπως αριστοτεχνικά στο κορυφαίο έργο του,Ο ευφάνταστος ευπατρίδης Δον Κιχώτης της Μάντσας / El ingenioso caballero don Quijote de la Mancha του 1605 και 1615. Το Ταξίδι στον Παρνασσό / Viage del Parnaso, που εκδόθηκε το 1614, άντλησε και αυτό στοιχεία από την εμπειρία του όντας σε ελληνική γη. Μελετώντας το διαπιστώνεται πως ο Θερβάντες μυεί τον αναγνώστη στα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ μύθου και ιστορίας, ψευδαίσθησης και πραγματικότητας, ιδεαλισμού και ρεαλισμού και επαφίεται στην αντίληψη του αναγνώστη να τα διακρίνει και να διδαχθεί από αυτά.
Το γεγονός ότι ο Θερβάντες βίωσε έστω για ολίγο την ελληνική γη με δράση στρατιωτική και καλλιτεχνική αξίζει να αναδειχθεί. Θα ήταν υπέροχο εάν ανετίθετο σε ικανό γλύπτη να φιλοτεχνήσει με τον υπέροχο τρόπο της φαντασίας τη στιγμή που ο Ισπανός ποιητής στην Παλαιά Πόλη Κερκύρας εμπνέεται από την Ελλάδα να ταξιδέψει τους αναγνώστες του στον δικό τουΠαρνασσό.
Σπύρος Π. Γαούτσης, «Λατρευτικές παραδόσεις και ευλάβειες στην Κέρκυρα, στον απόηχο της Ναυμαχίας Ναυπάκτου» στο 450 χρόνια από τη Ναυμαχία Ναυπάκτου. Κεφαλονιά, GR: Εκδόσεις Οδύσσεια, 2021, σς 33-40.
At 8 p.m. on Wednesday, the 9th of August 2023, the Directors of the Mantzaros Philharmonic Society invite you at their Events Hall to celebrate the due recognition as their Great Benefactor of special honorary distinction of our fellow citizen, Count Spiro Flamburiari.
Your presence will make our event special.
The President
Dr Ioannis Trivizas
Mantzaros Philharmonic Society’s event in honor of Count Spiro Flamburiari was very successful. A lot of very important people from Corfu attended and appreciated the entire event, which included the unveiling of the Count’s portrait by Spyros Sourtzinos and music performed by a group of musicians from the Mantzaros.
Count Spiro Flamburiari and Dr Ioannis Trivizas unveil the portrait by Spyros Sourtzinos.
The audience applaud the Mantzaros Philharmonic Society’s music.
The Mantzaros Philharmonic Society’s Board of Director, the painter Spyros Sourtzinos and Count Spiro Flamburiari present the portrait.
Father Athanassios Kokkinopoulos, Count Spiro Flamburiari, Katerina Koskina and Marios Paipetis.
Dr Katerina Koskina and Count Spiro Flamburiari.
Mrs Christine Craig, Marina, The Lady Marks, Countess Milly Flamburiari and Mrs Marila Dantos.
Countess Milly Flamburiari, Dr Martin Kisch and Mrs Christine Craig.
George Gordon, Lord Byron (1788-1824), passed away two centuries ago. However, his legacy as the greatest poet of Romanticism remains as vibrant as when he was alive. What is more, he was the philhellene par excellence by contributing decisively to the Greek War of Independence perhaps more so after his passing than during his lifetime.
It is a fact that philhellenism is a unique phenomenon, without parallels. People from Europe, Russia and even the Americas and Africa joined to deliver Greece from the Ottoman yoke. The objective of their fervour was the revival of “Hellas”, a cultural ideal that made all these various foreigners feel united in its name. They were dedicated followers of the famed dictum in Isocrates’ Panegyricus, “the name Hellenes suggests no longer a race but an intelligence, and the title Hellenes is applied rather to those who share our culture than to those who share a common blood” [Isocrates, Panegyricus 4.50]. So, by fighting to reinstitute Greece, they felt as if they were looking after their own home, as rightful Hellenes. So it was that Byron led philhellenism with his actions and strengthened it posthumously with his legacy.
Revolution against the Ottoman rule broke out in Greece in March 1821. But it was only after the death of the Romantic poet Percy Bysshe Shelley (1792-1822), that his close friend Byron decided to take part in this War of Independence. The catalyst was a request, in the spring of 1823, from the newly formed London Greek Committee to lend his name and give moral support to the cause. On the 16th of July 1823, Byron sailed from Genoa to Cephalonia with letters of introduction from the spiritual leader of the Greeks in Italy, Bishop Ignatios.
In taking up the Greek cause, Byron transformed himself from a lounging and louche Romantic poet into one who found self-identification with the people descended from “his own” nation, thereby becoming a revolutionary and a man of action serving that self-imagined ideal. From August to December 1823 he made his headquarters on the island of Cephalonia, at that time part of the British Protectorate of the Ionian Islands. His aim was to deliver the Turkish-occupied fortress of Lepanto at Naupaktos. The Phanariot prince and politician Alexander Mavrocordatos (1791-1865) invited him to meet at his base in Missolonghi, the chief town on the north side of the Gulf of Patras. On 5 January 1824 he reached Missolonghi, having narrowly escaped being captured by the Turkish fleet. There, Mavrocordatos enlisted him in his modernist vision of a future Greece governed by the rule of law. Byron spent less than four months in Missolonghi. He gave large amounts of money to support the Greek fleet. Their plan was soon to move to the capital, Nauplion, in the Peloponnese. However, in a short while, because of an exposure to violent rain, he caught the fever which, in a few days, ended his life at 37 years of age, in Missolonghi, on 19 April 1824. His remains were then embalmed and transported to England for burial in the parish church of St Mary Magdalene in Hucknall, Nottinghamshire.
When Lord Byron first took sick on the 15th of February 1824, doctors urged him to retire to some salubrious place, until his health was restored. The words that Byron addressed to Samuel Barff, who wrote a letter on 10 March 1824 to advise him to leave the Missolonghian wet climate and stay at his house in Zante, are very emotional: “I cannot quit Greece while there is a chance of my being of even supposed utility; there is a stake worth millions such as I am; and while I can stand at all—I must stand by the cause” (The Works of Lord Byron. Paris, FR: Galignani, 1827:xxxvi). Sensing his end approaching, he wondered, “I gave [Greece] my time, my health, my property and now I give my life. What could I do more?” [Ibid] Byron’s death in Missolonghi caused an outpouring of grief in the philhellenic world. The affliction which fell on the country, as the news rapidly spread from province to province, testified how deeply his generous devotion to their cause had sunk into the hearts of the Greeks. The funeral ceremony took place in the cathedral, where lie the bodies of Markos Botsaris (1790-1823) and the brave general Karl Graf von Normann-Ehrenfels (1784-1822), on the Sunday after Easter, the 22nd of April. Spyridon Trikoupis (1788-1873) -the friend of Byron, the able secretary of Guilford, the vigorous historian and now the worthy representative of his country in England- delivered a funeral oration over his body. His words of despair were echoed throughout Greece. The following excerpts from his prose eulogy compose a hymn to Byron’s philhellenic dimension.
He came with a determination to die in Greece and for Greece. § The cause of Greece alone was a cause worthy of him whom all the learned men of Europe celebrate. § In the agonies of death – yes, at the moment when eternity appeared before him; as he was lingering on the brink of mortal and immortal life; when all the material world appeared but as a speck in the great works of the Divine Omnipotence; in that awful hour, [the name of Greece] dwelt upon the lips of this illustrious individual, leaving all the world besides – [a name] deeply engraved on his heart, even the moment of death could not efface. […] “Greece!” he exclaimed; and his spirit passed away. What Grecian heart will not be deeply affected as often as it recalls this moment? § All the land of Greece is his tomb. […] Missolonghi, his country, will ever watch over and protect with all her strength the urn containing his venerated heart, as a symbol of his love towards us. All Greece, clothed in mourning and inconsolable, accompanies the procession in which it is borne; all ecclesiastical, civil and military honours attend it; all his fellow-citizens of Missolonghi and fellow-countrymen of Greece follow it, crowning it with their gratitude and bedewing it with their tears; it is blessed by the pious benedictions and prayers of our Archbishop, Bishop, and all our clergy. […] Chieftains bore it on their shoulders, and carried it to the church; thousands of Greek soldiers lined the way through which it passed, with the muzzles of their muskets, which had destroyed so many tyrants, pointed towards the ground, as though they would war against that earth which was to deprive them for ever of the sight of their benefactor; – all this crowd of soldiers, ready at a moment to march against the implacable enemy of Christ and man, surrounded the funeral couch, and swore never to forget the sacrifices made by [Byron] for us, and never to allow the spot where his heart is placed to be trampled upon by barbarous and tyrannical feet. [‘Translation of the funeral oration delivered in Greek by Mr Spyridon Trikoupis … in honour of the late Lord Byron’. London: William Davy, 1836. NLS Ms.43551. Courtesy of the National Library of Scotland.]
While in Greece, Byron composed little poetry. The poem ‘On This Day I Complete My Thirty-Sixth Year’ written at Missolonghi on his birthday, 22 January 1824, is the last and only one that he composed in Greece. The sixth stanza reads: “The Sword, the Banner – and the field –– / Glory and Greece around me see! / The Spartan, borne upon his shield / Was not more free.” [Byron’s Cephalonia Journal, 1824. NLS Ms.43353, pp 20-21. Courtesy of the National Library of Scotland]. This stanza reveals his envisaged relation of ancient and modern Greece that was worth nurturing.
200 years after Byron’s death, his personality and achievements, as recounted by his fans and friends, are still relevant to the philhellenic ideal.
Leicester Stanhope, the London Greek Committee’s agent, wrote to John Bowring from Salona on the 30th of April 1824: “England has lost her brightest genius – Greece her noblest friend. To console them for the loss, he has left behind the emanations of his splendid mind. If Byron had faults, he had redeeming virtues too – he sacrificed his comfort, fortune, health and life, to the cause of an oppressed nation. Honoured be his memory! Had I the disposal of his ashes, I would place them in the Temple of Theseus, or in the Parthenon at Athens.”
Captain William Parry, Byron’s secretary, said: “As soon as it was known that Lord Byron was dead, sorrow and grief were generally felt in Greece. They spread from his own apartments over the town of Missolonghi, through the whole of Greece and over every part of civilised Europe. […] Mavrocordatos spoke of Lord Byron as the best friend of Greece, and said that his conduct was admirable. He was heard to say, that Greece’s safety depended on his life. […] Lord Byron was mourned as the best benefactor to Greece. Orations were pronounced by the priests, and the same honours were paid to his memory as to the memory of one of their own revered chiefs.”
Dionysios Solomos (1798-1857), Greece’s national poet, eventually composed an ode to the memory of Byron, who undoubtedly was one of the greatest admirers the Greek nation ever had. The following stanza is this long ode’s first: “For a moment, Liberty, / Let the war, the bloodshed sleep; / Hither come and silently / Over Byron’s body weep” (translated by Romilly Jenkins).
Upon hearing the news of Byron’s death, the then 15-year-old poet Alfred Tennyson (1809-1892) was devastated, declaring that it was a day “when the whole universe seemed to darken for me”. Byron was the artistic counterpart of the French Revolution, with its fierce license, its revolt against established forms, its wild determination to be free.
The fate of Byron, who had made the town of his death famous, reverberated around the world. It would prove a turning point in the Greek War of Independence and assure the success of the policy that Byron had fought for: to make of Greece a modern nation-state. As aptly expressed by theologian professor Ilias Liamis, Byron’s great legacy was revealed two years after his death, at the Exodus of Missolonghi, when the Greeks’ ability to continue defending themselves against the Ottoman troops had been lost, resulting in them suffering a fierce attack that was followed by carnage. The transition from the 10th to the 11th of April 1826 was a long night that was at the same time the dawn of the apotheosis of this small city of Akarnania, which made it great and holy in international history. The universal recognition of Missolonghi as an altar of liberty was Byron’s achievement – making wider Western society engage with him. Because of Byron, Missolonghi filled the front pages of European newspapers, the declarations of philhellenic associations, the appeals of citizens to their governments. This city, thanks to Byron, essentially became a European city that kept the eyes of millions of people fixed on it and moved entire peoples with its adventures, siege and finally heroic exodus [Ilias Liamis, Lord Byron: The Poet and the apotheosis of Missolonghi, 28 January 2021]. In fact, the ghost of Byron was the motivational force that essentially helped to liberate Greece and make it the new seat of the ancient Hellas.
Corfu, 23 July 2023
APPENDIX
The funeral oration delivered in Greek in honour of Lord Byron
By Mr Spyridon Trikoupis
What an unlooked-for event! Deplorable misfortune! But a short time has elapsed since the people of this deeply suffering country welcomed, with unfeigned joy and open arms, this celebrated individual to their bosoms. To-day, overwhelmed with grief and despair, they bathe his funeral couch with tears of bitterness, and mourn over it with inconsolable affliction. On Easter Sunday, the happy salutation of the day, “Christ is risen,” remained but half spoken on the lips of every Greek; and as they met, before even congratulating one another on the return of that joyous day, the universal question was, “How is Lord Byron?” Thousands assembled in the spacious plain outside the city, to commemorate the sacred day, appeared as if they had assembled for the sole purpose of imploring the Saviour of the world to restore health to him who was a partaker with us in our present struggle for the deliverance of our native land. And how is it possible that any heart should remain unmoved, any lip closed, upon the present occasion? Was ever Greece in greater want of assistance than when Lord Byron, at the peril of his life, crossed over to Missolonghi? Then, and ever since he has been with us, his liberal hand has been opened to our necessities – necessities which our own poverty would have otherwise rendered irremediable. How many and much greater benefits did we not expect from him! And to-day, alas! to-day, the unrelenting grave closes over him and all our hopes.
Residing out of Greece, and enjoying all the pleasures and luxuries of Europe, he might have contributed materially to the success of our cause without coming personally amongst us; and this would have been sufficient for us, for the well-proved ability and profound judgment of our Governor, the President of the Senate, would have insured our safety with the means so supplied. But if this was sufficient for us, it was not so for Lord Byron. Destined by Nature to uphold the rights of man whenever he saw them trampled upon; born in a free and enlightened country; early taught, by reading the works of our ancestors, which teach all who can read them, not only what man is, but what he ought to be, and what he may be, he saw the persecuted and enslaved Greek determined to break the heavy chains with which he was bound, and to convert the iron into sharp-edged swords, that he might regain by force what force had torn from him. He came to share our sufferings; assisting us, not only with his wealth, of which he was profuse; not only with his judgment, of which he has given us so many salutary examples; but with his sword, which he was preparing to unsheath against our barbarous and tyrannical oppressors. He came – according to the testimony of those who were intimate with him – with a determination to die in Greece and for Greece. How, therefore, can we do otherwise than lament with deep sorrow the loss of such a man! How can we do otherwise than bewail it as the loss of the whole Greek nation! Thus far, my friends, you have seen him liberal, generous, courageous, a true Philhellenist; and you have seen him as your benefactor. This is indeed a sufficient cause for your tears, but it is not sufficient for his honour. It is not sufficient for the greatness of the undertaking in which he had engaged. He, whose death we are now so deeply deploring, was a man who, in one great branch of literature, gave his name to the age in which we live: the vastness of his genius and the richness of his fancy did not permit him to follow the splendid though beaten track of the literary fame of the ancients; he chose a new road – a road which ancient prejudice had endeavoured, and was still endeavouring, to shut against the learned of Europe: but as long as his writings live, and they must live as long as the world exists, this road will remain always open; for it is, as well as the other, a sure road to true knowledge. I will not detain you at the present time by expressing all the respect and enthusiasm with which the perusal of his writings has always inspired me, and which, indeed, I feel much more powerfully now than at any other period. The learned men of all Europe celebrate him, and have celebrated him; and all ages will celebrate the poet of our age, for he was born for all Europe and for all ages.
One consideration occurs to me, as striking and true as it is applicable to the present state of our country: listen to it, my friends, with attention, that you may make it your own, and that it may become a generally acknowledged truth. There have been many great and splendid nations in the world, but few have been the epochs of their true glory: one phenomenon, I am inclined to believe, is wanting in the history of these nations, and one the possibility of the appearance of which the all-considering mind of the philosopher has much doubted. Almost all the nations of the world have fallen from the hands of one master into those of another; some have been benefited, others have been injured by the change; but the eye of the historian has not yet seen a nation enslaved by barbarians, and more particularly by barbarians rooted for ages in their soil – has not yet seen, I say, such a people throw off their slavery unassisted and alone. This is the phenomenon; and now, for the first time in the history of the world, we witness it in Greece – yes, in Greece alone! The philosopher beholds it from afar, and his doubts are dissipated; the historian sees it, and prepares his citation of it as a new event in the fortunes of nations; the statesman sees it, and becomes more observant and more on his guard. Such is the extraordinary time in which we live. My friends, the insurrection of Greece is not an epoch of our nation alone; it is an epoch of all nations: for, as I before observed, it is a phenomenon which stands alone in the political history of nations.
The great mind of the highly gifted and much lamented Byron observed this phenomenon, and he wished to unite his name with our glory. Other revolutions have happened in his time, but he did not enter into any of them – he did not assist any of them; for their character and nature were totally different: the cause of Greece alone was a cause worthy of him whom all the learned men of Europe celebrate. Consider then, my friends, consider the time in which you live – in what a struggle you are engaged; consider that the glory of past ages admits not of comparison with yours: the friends of liberty, the philanthropists, the philosophers of all nations, and especially of the enlightened and generous English nation, congratulate you, and from afar rejoice with you; all animate you; and the poet of our age, already crowned with immortality, emulous of your glory, came personally to your shores, that he might, together with yourselves, wash out with his blood the marks of tyranny from our polluted soil.
Born in the great capital of England, his descent noble on the side of both his father and his mother, what unfeigned joy did his Philhellenic heart feel when our poor city, in token of our gratitude, inscribed his name among the number of her citizens! In the agonies of death – yes, at the moment when eternity appeared before him; as he was lingering on the brink of mortal and immortal life; when all the material world appeared but as a speck in the great works of the Divine Omnipotence; in that awful hour, but two names dwelt upon the lips of this illustrious individual, leaving all the world besides – the names of his only and much-beloved daughter, and of Greece: these two names, deeply engraven on his heart, even the moment of death could not efface. “My daughter!” he said; “Greece!” he exclaimed; and his spirit passed away. What Grecian heart will not be deeply affected as often as it recalls this moment?
Our tears, my friends, will be grateful, very grateful, to his shade, for they are the tears of sincere affection; but much more grateful will be our deeds in the cause of our country, which, though removed from us, he will observe from the heavens, of which his virtues have doubtless opened to him the gates. This return alone does he require from us for all his munificence; this reward for his love towards us; this consolation for his sufferings in our cause; and this inheritance for the loss of his invaluable life. When your exertions, my friends, shall have liberated us from the hands which have so long held us down in chains; from the hands which have torn from our arms, our property, our brothers, our children – then will his spirit rejoice, then will his shade be satisfied. Yes, in that blessed hour of our freedom the Archbishop will extend his sacred and free hand, and pronounce a blessing over his venerated tomb; the young warrior sheathing his sword, red with the blood of his tyrannical oppressors, will strew it with laurel; the statesman will consecrate it with his oratory; and the poet, resting upon the marble, will become doubly inspired; the virgins of Greece (whose beauty our illustrious fellow-citizen Byron has celebrated in many of his poems), without any longer fearing contamination from the rapacious hands of our oppressors, crowning their heads with garlands, will dance round it, and sing of the beauty of our land, which the poet of our age has already commemorated with such grace and truth. But what sorrowful thought now presses upon my mind! My fancy has carried me away; I had pictured to myself all that my heart could have desired; I had imagined the blessing of our Bishops, the hymns, and laurel crowns, and the dance of the virgins of Greece round the tomb of the benefactor of Greece; – but this tomb will not contain his precious remains; the tomb will remain void; but a few days more will his body remain on the face of our land – of his new chosen country; it cannot be given over to our arms; it must be borne to his own native land, which is honoured by his birth.
Oh daughter! most dearly beloved by him, your arms will receive him; your tears will bathe the tomb which shall contain his body; and the tears of the orphans of Greece will be shed over the urn containing his precious heart, and over all the land of Greece, for all the land of Greece is his tomb. As in the last moments of his life you and Greece were alone in his heart and upon his lips, it was but just that she (Greece) should retain a share of the precious remains. Missolonghi, his country, will ever watch over and protect with all her strength the urn containing his venerated heart, as a symbol of his love towards us. All Greece, clothed in mourning and inconsolable, accompanies the procession in which it is borne; all ecclesiastical, civil, and military honours attend it; all his fellow-citizens of Missolonghi and fellow-countrymen of Greece follow it, crowning it with their gratitude and bedewing it with their tears; it is blessed by the pious benedictions and prayers of our Archbishop, Bishop, and all our clergy. Learn, noble lady, learn that chieftains bore it on their shoulders, and carried it to the church; thousands of Greek soldiers lined the way through which it passed, with the muzzles of their muskets, which had destroyed so many tyrants, pointed towards the ground, as though they would war against that earth which was to deprive them for ever of the sight of their benefactor; – all this crowd of soldiers, ready at a moment to march against the implacable enemy of Christ and man, surrounded the funeral couch, and swore never to forget the sacrifices made by your father for us, and never to allow the spot where his heart is placed to be trampled upon by barbarous and tyrannical feet. Thousands of Christian voices were in a moment heard, and the temple of the Almighty resounded with supplications and prayers that his venerated remains might be safely conveyed to his native land, and that his soul might repose where the righteous alone find rest.
When the funeral service was over, says Gamba, we left the bier in the middle of the church, where it remained until the evening of the next day, guarded by a detachment of his own brigade. The church was crowded without cessation by those who came to honour and to regret the benefactor of Greece.
On the evening of the 23rd the bier was privately carried back by Byron’s officers to his own house. The coffin was not closed until the 29th April.
Immediately after death Byron’s countenance had an air of calmness, mingled with a severity that seemed gradually to soften. When I took a last look at him, the expression, at least to my eyes, was truly sublime.
On This Day I Complete My Thirty-Sixth Year
By Lord Byron
January 22nd 1824
Missolonghi
On this day I complete my thirty-sixth year. –
§
’Tis Time this heart should be unmoved
Since others it hath ceased to move –
Yet, though I cannot be beloved
Still let me love!
§
My days are in the yellow leaf
The flowers and fruits of love are gone –
The worm – the canker, and the grief
Are mine alone!
§
The fire that on my bosom preys
Is lone as some volcanic isle,
No torch is kindled at its blaze
A funeral pile!
§
The hope, the fear, the jealous care
The exalted portion of the pain
And power of Love I cannot share,
But wear the chain.
§
But ’tis not thus – and ‘tis not here
Such thoughts should shake my Soul, nor now
Where Glory decks the hero’s bier
Or binds his Brow.
§
The Sword, the Banner – and the field ––
Glory and Greece around me see!
The Spartan, borne upon his shield
*Was not more free.
§
Awake! – (not Greece – She is awake! – )
Awake, my Spirit! Think through whom
Thy Life-blood tracks its’ parent lake,
And then Strike home!
§
Tread those reviving passions down –
Unworthy Manhood!; unto thee
Indifferent should the smile or frown
Of Beauty be.
§
If thou regret’st thy youth, why Live?
The Land of honourable Death
Is here; – Up to the Field! And Give
Away thy Breath.
§
Seek out – less often sought than found,
A Soldier’s Grave – for thee the best,
Then Look around, and choose thy Ground,
And take thy Rest!
§
*The Slain were borne on their shields witness the Spartan
mother’s speech to her son delivered with his buckler – “either
“with this or on this.”
[Manuscript of ‘On This Day I Complete My Thirty- Sixth Year’, in Byron’s Cephalonia Journal, 1824. NLS Ms.43353, pages 20-21. Reproduced by permission of the National Library of Scotland]
Visuals
Thomas Phillips (England, 1770-1845). Portrait of Lord Byron (1788-1824) in Albanian Dress, 1813. Oil on canvas, 127 x 102 cm. Courtesy of the UK Government Art Collection, London.
Byron had become famous overnight following the 1812 publication of the first two cantos of Childe Harold’s Pilgrimage, a long narrative poem inspired by his grand tour of the Mediterranean in 1809-1811. In Canto II the youthful Harold moves to Greece, uplifted by the beauty of its past in a country now enslaved by the Ottomans. Byron visited Albania in 1809 as part of his tour. He loved the traditional costumes he saw while staying at the residence of the Ottoman ruler Ali Paşa Tepelenë (1740-1822) in Ioannina, then an Albanian territory. Albania has had deep connections with Hellenism throughout time. Byron wrote in a letter to his mother that Albanian costume was “the most magnificent in the world”, and having bought this oriental-style specimen he sent it home to Newstead. When he sat for this portrait to Thomas Phillips in 1813, at the age of 25, he wore this favourite costume – a red velvet and gold embroidered jacket, with a similarly rendered cloak draped across his left arm. The background permits a distant glimpse onto a portion of an ancient Greek temple in ruins with three standing columns. The portrait alludes to Byron’s travels and adventurous spirit, as captured in the tempestuous background, while presenting his figure with a face of a calm and pensive poet.
Bertel Thorvaldsen (Denmark, 1770-1844). Bust of George Gordon, 6th Lord Byron (1788-1824), 1817 Marble. Courtesy of the Thorvaldsens Museum Copenhagen.
Danish sculptor Bertel Thorvaldsen was greatly admired for the beauty of his neoclassical sculpture. After the death of Canova, he was considered the preeminent sculptor, and in fact, his studio in Rome was a site of pilgrimage for his many devotees. The most illustrious such devotee was George Gordon, 6th Lord Byron (1788-1824), the leading figure of British Romanticism. He had sat for a marble bust by Thorvaldsen in Rome in 1817. The original commission for such a portrait of Byron was requested by his friend John Hobhouse, 1st Baron Broughton (1786-1869). The sittings took place in Rome between 29 April and 20 May 1817. Thorvaldsen told Hans Christian Andersen how Byron suddenly assumed a tragic countenance when he was sitting to be modelled. From this sitting Thorvaldsen produced a bozzetto (sketch), which was then used as a template for replicas. The original bust with a large section of chest, shoulders included, wearing classical drapery and resting on a circular pedestal is at the Thorvaldsens Museum in Copenhagen. Nine marble replicas are listed in the catalogue raissoné of Thorvaldsen’s bust, of which four are in the form of a small full-length herm (hermaic stele). All the busts bear an overall likeness with the original but differ in the style of the hair, which in the prime bust is parted in the middle and shorter on the sides. It appears closely based on the sculptor’s bozzetto, which was taken from the life-sittings. Byron wrote to John Murray in June 1817, “Torwaltzen (sic) has done a bust of me at Rome for Mr Hobhouse, which is reckoned very good. He is the best after Canova, and by some preferred to him.” This white marble bust depicts the poet looking straight ahead, with curled hair brushed forward. The bust was bequeathed to King George V in 1914 by Charlotte, Lady Dorchester, daughter of Lord Hobhouse, for whom the bust was modelled.
Bertel Thorvaldsen (Denmark, 1770-1844). Statue of George Gordon, 6th Lord Byron (1788-1824), 1831-1834. Marble. 183 x 90 x 90 cm. Courtesy of Trinity College, Cambridge University, England.
Being Byron’s great admirer from his days at Trinity, John Hobhouse, 1st Baron Broughton (1786-1869) established a Byron Monument Committee with John Murray II (1778-1843) as secretary with a view to commissioning an appropriate memorial. Public subscriptions were sought and by 1829 the sum of £1600 had been raised. Hobhouse approached Thorvaldsen, who accepted the commission enthusiastically. Work began on the drawings in 1830 and on the marble in 1831. Τhis work became better known by its engraved representations. The bard, dressed in his typical romantic attire, sits on the debris of a Greek temple, with his left foot resting on a fragment of a fallen Doric column. He holds the book inscribed “Childe Harold” in one hand and a pen in the other, the tip of which is thoughtfully touching the chin, while his head turns thoughtfully away. The composition depicts a moment of contemplation and calm, a serene portrait in stark contrast to the intense and turbulent life he lived. Discreetly at the base of his seat a human skull appears, a characteristic romantic prop of the message “memento mori” (remember you must die). Despite Thorvaledsen’s reputation as a talented artist, when this majestic carved marble work of the notorious Lord Byron was commissioned by the poet’s friends for Westminster Abbey, Byron’s profligate reputation preceded him, and it was refused and eventually made its way to the Wren Library at Cambridge. Thorvaldsen’s refined and precise method of carving is evident in this work. It is an example of portraiture in the most classical sense.
Georgios Vitalis (Greece, 1838-1901. Statue of George Gordon, 6th Lord Byron (1788-1824), 1872-1881. Marble. Courtesy of the Garden of Heroes, Missolonghi.
The monumental Statue of Lord Byron of 1881 in Messolonghi’s Garden of Heroes is a work of Georgios Vitalis (1838-1901). This artist, who was a great sculptor of Greek neoclassicism, was contemporary and competed artistically with Dimitrios Filippotis (1839-1919). He was born in Tinos, the son of a folk craftsman. He studied with a scholarship at the Royal Academy of Fine Arts in Munich under the tutelage of Max von Widnmann (1812-1895) from 1865 to 1870. He created this statue from 1872, when he received the assignment, until 1881, when this monument was unveiled. The poet stands upright and his head turns diagonally away in a gesture of reverie. He is elegantly dressed in the style of an English dandy and in his left hand is holding a rolled parchment of his poetical work. It is a statue of aesthetic completeness and technical perfection.
Georgios Vitalis (Greece, 1838-1901. Statue of George Gordon, 6th Lord Byron (1788-1824), c. 1890. Marble. Courtesy of Achilleion, Corfu.
Because of her adoration of Lord Byron, Elizabeth, Empress of Austria (1837-1898) translated into German many poems of the great philhellene poet. Having travelled to Missolonghi to visit the site where the poet breathed his last, in 1888, she was so impressed by Vitalis’ Statue of Byron that she commissioned the same artist to create a new statue of him to be placed in the Achilleion, her winter palace, as a reminder of the philhellenism she shared with him. This new statue is a genuine and original creation, which eloquently depicts the poet with unparalleled technical skill, stylistic elegance and psychographic power. Crafted from fine-grained white marble, it portrays the poet to personify with idealistic naturalism the highest moment of intellectual creation – the inspiration. The poet is seated on a neoclassical throne and rests his body on its back. One hand supports his slightly bent head, while the other holds the manuscript pages firmly on his outstretched knee. His body is covered with a cloak that reveals his lace sleeves and collar and high-heeled shoes. At the rear of the composition, the rich folds of the cloak open to reveal under the throne the books he published with a definite reference to the poems “The Giaour” (1813), “The Bride of Abydos”, (1813), “The Corsair” (1814), “The Siege of Corinth” (1816), “Childe Harold’s Pilgrimage” (1818) and “Don Juan” (1819-1824).
Henri Chapu (France, 1833-1891) & Alexandre Falguière (France, 1831-1900). Greece crowning Byron, 1896. Marble. Courtesy of the City of Athens.
The sculptural complex Hellas crowning Byron was installed in Zappeion Megaron in Athens in 1896, on the eve of the first Olympic Games, as a symbol of the universality of Hellenic culture. It is the work of two French artists – Henri Chapu (1833-1891) as a designer and Alexandre Falguière (1831-1900) as a sculptor. Hellas in the form of a woman crowns Byron with a palm branch, symbol of eternity, as a token of gratitude for his services to her. In more detail, the gazes of the two figures meet passionately. The symbolic figure of Hellas, rendered on a larger scale, with her right hand touching the Philhellene’s sternum. She is depicted half-naked with her breasts and legs exposed, seated upon the flames of the War of Independence. She wears a headband, in the form of a maphorion (veil), that reaches down her back, covering her long hair. Byron appears as a young man with a neat hairstyle. He is fully dressed in elegant European clothes and boots. In his left hand he holds a scroll, a symbol of his poetry for Hellas, while his right hand is extended in a gesture of dedication over the bent knees of Hellas. At the back of the composition, the half-reclining naked male figure symbolises subservient Hellenism.
§
Η φιλελληνική κληρονομιά του Λόρδου Μπάιρον ζει
Του Μεγακλή Ρογκάκου, MAMAPhD
Ο Τζορτζ Γκόρντον, Λόρδος Μπάιρον (1788-1824), πέθανε πριν από δύο αιώνες. Ωστόσο, η κληρονομιά του ως ο μεγαλύτερος ποιητής του ρομαντισμού παραμένει τόσο ζωντανή όσο όταν ζούσε. Επιπλέον, υπήρξε ο κατ’ εξοχήν φιλέλληνας συνεισφέροντας αποφασιστικά στην Ελληνική Επανάσταση ίσως περισσότερο μετά τον θάνατό του παρά κατά τη διάρκεια της ζωής του.
Είναι γεγονός ότι ο φιλελληνισμός είναι ένα μοναδικό φαινόμενο, χωρίς παραλληλισμούς. Άνθρωποι από την Ευρώπη, τη Ρωσία, ακόμη και την Αμερική και την Αφρική ενώθηκαν για να απελευθερώσουν την Ελλάδα από τον Οθωμανικό ζυγό. Στόχος της ζέσης τους ήταν η αναβίωση αυτού που καλείται «Ελλάς», ενός πολιτιστικού ιδεώδους που έκανε όλους αυτούς τους διάφορους ξένους να αισθάνονται ενωμένοι στο όνομά του. Ήταν αφοσιωμένοι οπαδοί του φημισμένου ρητού στον Πανηγυρικό του Ισοκράτη, «τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.» (το όνομα Έλληνες κατόρθωσε να μη συμβολίζει πια την καταγωγή, αλλά την καλλιέργεια του πνεύματος, και Έλληνες να ονομάζονται πιο πολύ όσοι δέχτηκαν τον τρόπο της δικής μας διαπαιδαγώγησης παρά αυτοί που έχουν την ίδια φύση με εμάς.) [Ισοκράτης, Πανηγυρικός 4.50]. Παλεύοντας για την επανίδρυση της Ελλάδας, ένιωθαν σαν να φρόντιζαν το σπίτι τους, ως νόμιμοι Έλληνες. Έτσι ο Μπάιρον ηγήθηκε του φιλελληνισμού με τις πράξεις του και τον ενίσχυσε μεταθανάτια με την κληρονομιά του.
Η Ελληνική Επανάσταση κατά της οθωμανικής κυριαρχίας ξέσπασε στην Πελοπόννησο τον Μάρτιο του 1821. Αλλά μόνο μετά τον θάνατο του ρομαντικού ποιητή Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ (1792-1822), ο στενός φίλος του Μπάιρον αποφάσισε να συμμετάσχει σε αυτόν τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Ο καταλύτης ήταν ένα αίτημα, την άνοιξη του 1823, από τη νεοσύστατη Ελληνική Επιτροπή του Λονδίνου να δανείσει το όνομά του και να δώσει ηθική υποστήριξη στην υπόθεση. Στις 16 Ιουλίου 1823, ο Μπάιρον απέπλευσε από τη Γένοβα στην Κεφαλονιά με συστατικές επιστολές του πνευματικού ηγέτη των Ελλήνων της Ιταλίας, επισκόπου Ιγνατίου.
Υιοθετώντας τον ελληνικό σκοπό, ο Μπάιρον μεταμορφώθηκε από ανέμελο και ονειροπαρμένο ρομαντικό ποιητή σε κάποιον που ταύτισε τον εαυτό του με τον λαό που καταγόταν από το «δικό του» έθνος και ως εκ τούτου έγινε επαναστάτης και άνθρωπος της δράσης που υπηρετεί εκείνο το αυτο-φαντασμένο ιδεώδες. Από τον Αύγουστο έως τον Δεκέμβριο του 1823 έκανε το αρχηγείο του στη νήσο της Κεφαλονιάς, την εποχή εκείνη μέρος του Βρετανικού Προτεκτοράτου των Ιονίων Νήσων. Στόχος του ήταν να απελευθερώσει το τουρκοκρατούμενο φρούριο του Λεπάντο στη Ναύπακτο. Ο Φαναριώτης πρίγκιπας και πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791-1865) τον προσκάλεσε να συναντηθούν στη βάση του στο Μεσολόγγι, την πρωτεύουσα στη βόρεια πλευρά του Πατραϊκού Κόλπου. Στις 5 Ιανουαρίου 1824 έφτασε στο Μεσολόγγι, αφού παρ’ ολίγον απέφυγε να αιχμαλωτιστεί από τον τουρκικό στόλο. Εκεί, ο Μαυροκορδάτος τον στρατολόγησε στο μοντερνιστικό όραμά του για μία μελλοντική Ελλάδα που θα διέπεται από τον κανόνα του νόμου. Ο Μπάιρον πέρασε λιγότερο από τέσσερις μήνες στο Μεσολόγγι. Έδωσε μεγάλα χρηματικά ποσά για να στηρίξει τον ελληνικό στόλο. Το σχέδιό τους ήταν σύντομα να μετακομίσουν στην πρωτεύουσα, το Ναύπλιο, στην Πελοπόννησο. Ωστόσο, σε σύντομο διάστημα, λόγω της έκθεσής του σε βίαιη βροχή, τον έπιασε ο πυρετός που σε λίγες ημέρες έβαλε τέλος στη ζωή του σε ηλικία 37 ετών, στο Μεσολόγγι, στις 19 Απριλίου 1824. Τα λείψανά του στη συνέχεια ταριχεύτηκαν και μεταφέρθηκαν. στην Αγγλία για ταφή στην ενοριακή εκκλησία της Αγίας Μαρίας Μαγδαληνής στο Χάκναλ του Νότιγχαμσαϊρ.
Όταν ο Λόρδος Μπάιρον αρρώστησε για πρώτη φορά στις 15 Φεβρουαρίου 1824, ιατροί τον παρότρυναν να αποσυρθεί σε κάποιο ευεργετικό μέρος μέχρι να αποκατασταθεί η υγεία του. Τα λόγια που απηύθυνε ο Μπάιρον στον Σάμιουελ Μπαρφ, ο οποίος έγραψε μία επιστολή στις 10 Μαρτίου 1824 για να τον συμβουλεύσει να εγκαταλείψει το υγρό κλίμα του Μεσολογγίου και να μείνει στο σπίτι του στη Ζάκυνθο, είναι πολύ συγκινητικά: «Δεν μπορώ να εγκαταλείψω την Ελλάδα, ενώ υπάρχει η πιθανότητα να έχω οποιαδήποτε, έστω και υποτιθέμενη, χρησιμότητα· και όσο στέκομαι ορθός στα πόδια μου, έχω χρέος να μείνω και να αγωνιστώ πιστά. Αυτός ο σκοπός αξίζει εκατομμύρια ανθρώπους σαν κι εμένα.» (Τα Έργα του Λορδου Μπάιρον. Παρίσι, FR: Γκαλινιανί, 1827:xxxvi). Νιώθοντας το τέλος του να πλησιάζει, αναρωτήθηκε: «Έδωσα [στην Ελλάδα] τον χρόνο μου, την υγεία μου, την περιουσία μου και τώρα δίνω τη ζωή μου. Τι θα μπορούσα να κάνω περισσότερο;» [αυτόθι] Ο θάνατος του Μπάιρον στο Μεσολόγγι προκάλεσε μια έκρηξη θλίψης στον φιλελληνικό κόσμο. Η θλίψη που έπεσε στη χώρα, καθώς τα νέα διαδόθηκαν γρήγορα από επαρχία σε επαρχία, μαρτυρούσε πόσο βαθιά είχε βυθιστεί στις καρδιές των Ελλήνων η γενναιόδωρη αφοσίωσή του στην υπόθεση τους. Η νεκρώσιμος τελετή έγινε στον καθεδρικό ναό, όπου βρίσκονται τα σώματα του Μάρκου Μπότσαρη (1790-1823) και του γενναίου στρατηγού Καρλ Γκραφ φον Νόρμαν Έρενφελς (1784-1822), την Κυριακή μετά το Πάσχα, στις 22 Απριλίου. Ο Σπυρίδων Τρικούπης (1788-1873) -ο φίλος του Μπάιρον, ο ικανός γραμματέας του Γκίλφορντ, ο σφριγηλός ιστορικός και νυν άξιος εκπρόσωπος της χώρας του στην Αγγλία- εκφώνησε επικήδειο λόγο επάνω από τη σορό του. Τα λόγια απελπισίας του είχαν απήχηση σε όλη την Ελλάδα. Τα ακόλουθα αποσπάσματα από το πεζογραφικό του εγκώμιο συνθέτουν έναν ύμνο για τη φιλελληνική διάσταση του Μπάιρον.
Ενώ βρισκόταν στην Ελλάδα, ο Μπάιρον συνέθεσε ολίγη ποίηση. Το ποίημα ‘Σήμερα Συμπληρώνω Το Τριακοστό-Έκτο Έτος Μου» που γράφτηκε στο Μεσολόγγι στα γενέθλιά του, στις 22 Ιανουαρίου 1824, είναι το τελευταίο και μοναδικό που συνέθεσε στην Ελλάδα. Η έκτη στροφή λέει: «Το ξίφος, το λάβαρο – και το χωράφι –– / Δόξα και Ελλάδα γύρω μου δες! / Ο Σπαρτιάτης, που φέρεται στην ασπίδα του / Δεν ήταν πιο ελεύθερος.» [Ημερολόγιο Κεφαλονιάς του Μπάιρον, 1824. NLS Ms.43353, σελ 20-21. Παραχώρηση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Σκωτίας]. Αυτή η στροφή αποκαλύπτει την προβλεπόμενη σχέση του με την αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδα που άξιζε να καλλιεργηθεί.
200 χρόνια μετά το θάνατο του Μπάιρον, η προσωπικότητα και τα επιτεύγματά του, όπως αφηγούνται οι θαυμαστές και οι φίλοι του, εξακολουθούν να σχετίζονται με το φιλελληνικό ιδεώδες.
Ο Λέστερ Στάνχοουπ, ο πράκτορας της Ελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου, έγραψε στον Τζων Μπάουρινγκ από τα Σάλωνα στις 30 Απριλίου 1824: «Η Αγγλία έχασε την πιο λαμπρή της ιδιοφυΐα – την Ελλάδα τον ευγενέστερο φίλο της. Για να τους παρηγορήσει για την απώλεια, άφησε πίσω του τις εκπορεύσεις του υπέροχου μυαλού του. Εάν ο Μπάιρον είχε ελαττώματα, είχε και λυτρωτικές αρετές – θυσίασε την άνεση, την τύχη, την υγεία και τη ζωή του για τον σκοπό ενός καταπιεσμένου έθνους. Τιμώμενη η μνήμη του! Εάν είχα στη διάθεσή μου τις στάχτες του, θα τις εναπόθετα στον Ναό του Θησέα ή στον Παρθενώνα στην Αθήνα».
Ο λοχαγός Γουίλιαμ Πάρεϋ, γραμματέας του Μπάιρον, είπε: «Μόλις έγινε γνωστό ότι ο Λόρδος Μπάιρον πέθανε, η λύπη και η θλίψη έγιναν γενικά αισθητές στην Ελλάδα. Απλώθηκαν από τα δικά του διαμερίσματα στην πόλη του Μεσολογγίου, σε ολόκληρη την Ελλάδα και σε κάθε μέρος της πολιτισμένης Ευρώπης. […] Ο Μαυροκορδάτος μίλησε για τον Λόρδο Μπάιρον ως τον καλύτερο φίλο της Ελλάδας, και είπε ότι η συμπεριφορά του ήταν αξιοθαύμαστη. Ακούστηκε να λέγει ότι η ασφάλεια της Ελλάδας εξαρτιόταν από τη ζωή του. […] Ο Λόρδος Μπάιρον θρηνήθηκε ως ο καλύτερος ευεργέτης στην Ελλάδα. Οι ιερείς εκφωνούσαν λόγους και αποδίδονταν οι ίδιες τιμές στη μνήμη του όπως και στη μνήμη ενός από τους ευλαβείς αρχηγούς τους.»
Ο Διονύσιος Σολωμός (1798-1857), ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, συνέθεσε τελικά μια ωδή στη μνήμη του Μπάιρον, ο οποίος ήταν αναμφίβολα ένας από τους μεγαλύτερους θαυμαστές που είχε ποτέ το ελληνικό έθνος. Η ακόλουθη στροφή είναι η πρώτη αυτής της μεγάλης ωδής: «Λευτεριά, γιὰ λίγο πάψε / νὰ χτυπᾶς μὲ τὸ σπαθί· / τώρα σίμωσε καὶ κλάψε / εἰς τοῦ Μπάυρον τὸ κορμί».
Στο άκουσμα της είδησης του θανάτου του Μπάιρον, ο τότε 15χρονος ρομαντικός ποιητής Άλφρεντ Τέννυσον (1809-1892) συνετρίβει, δηλώνοντας ότι ήταν μία ημέρα «όταν όλο το σύμπαν φαινόταν να σκοτεινιάζει για εμένα». Ο Μπάιρον ήταν το καλλιτεχνικό αντίστοιχο της Γαλλικής Επανάστασης, με τη σφοδρή άδειά της, την εξέγερσή της ενάντια στις καθιερωμένες μορφές, την άγρια αποφασιστικότητά της να είναι ελεύθερη.
Η μοίρα του Μπάιρον, που είχε κάνει διάσημη την πόλη του θανάτου του, αντήχησε σε όλο τον κόσμο. Θα αποδεικνυόταν ένα σημείο καμπής στον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας και θα διασφάλιζε την επιτυχία της πολιτικής για την οποία είχε αγωνιστεί ο Μπάιρον: να γίνει η Ελλάδα ένα μοντέρνο έθνος-κράτος. Όπως εύστοχα εξέφρασε ο θεολόγος καθηγητής Ηλίας Λιάμης, η μεγάλη κληρονομιά του Μπάιρον φάνηκε δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, στην Έξοδο του Μεσολογγίου, όταν η ικανότητα των Ελλήνων να συνεχίσουν να αμύνονται κατά των οθωμανικών στρατευμάτων είχε χαθεί, με αποτέλεσμα να υποστούν σφοδρή επίθεση. που ακολούθησε σφαγή. Η μετάβαση από τη 10η στην 11η Απριλίου 1826 ήταν μία μακρά νύχτα και ταυτοχρόνως η αυγή της αποθέωσης αυτής της μικρής πόλης της Ακαρνανίας, που την έκανε μεγάλη και ιερή στη διεθνή ιστορία. Η καθολική αναγνώριση του Μεσολογγίου ως βωμού της ελευθερίας ήταν το επίτευγμα του Μπάιρον – κάνοντας την ευρύτερη δυτική κοινωνία να ασχοληθεί μαζί του. Εξαιτίας του Μπάιρον, το Μεσολόγγι γέμισε τα πρωτοσέλιδα των ευρωπαϊκών εφημερίδων, τις διακηρύξεις των φιλελληνικών συλλόγων, τις εκκλήσεις των πολιτών στις κυβερνήσεις τους. Αυτή η πόλη, χάρη στον Μπάιρον, έγινε ουσιαστικά μια ευρωπαϊκή πόλη που κράτησε τα βλέμματα εκατομμυρίων ανθρώπων καρφωμένα πάνω της και συγκίνησε ολόκληρους λαούς με τις περιπέτειες, την πολιορκία και τελικά την ηρωική της έξοδο [Ηλίας Λιαμής, Λόρδος Μπάιρον: Ο ποιητής και η αποθέωση του Μεσολογγίου, 28 Ιανουαρίου 2021]. Στην πραγματικότητα, το φάντασμα του Μπάιρον ήταν η κινητήρια δύναμη που ουσιαστικά βοήθησε να απελευθερωθεί η Ελλάδα και να γίνει η νέα έδρα της αρχαίας Ελλάδας.
Κέρκυρα, 23 Ιουλίου 2023
Παράρτημα
Λόγος επικήδειος του Σπυρίδωνος Τρικούπη εις τον Λόρδον Νόελ Μπάιρωνα, αποθανόντα κατά την 6η Απριλίου του έτους 1824, 19 Μαΐου, Κυριακή του Πάσχα, εν Μεσολογγίω, όπου και αυτοσχεδιασθείς εις το κοινότατον ύφος, εξεφωνήθη επ᾽ Εκκλησίας.
«Τί ανέλπιστον συμβεβηκός! Τί αξιοθρήνητον δυστύχημα! Ολίγος καιρός είναι αφού ο λαός της πολύπαθης Ελλάδος όλος χαρά και αγαλλίαση εδέχθη εις τους κόλπους του τον επίσημον τούτο άνδρα και σήμερον όλος θλίψη και κατήφεια καταβρέχει το νεκρικόν του κρεβάτι με πικρότατα δάκρυα, και οδύρεται απαρηγόρητα. Ο γλυκύτατος χαιρετισμός «Χριστός Ανέστη», έγινε άχαρις την ημέραν του Πάσχα εις τα χείλη του κάθε Έλληνος Χριστιανού, και απανταίνοντας ο ένας εις τον άλλον, πριν του ευχηθή ταις καλαίς εορταίς ερωτούσε «Πώς είναι ο μυλόρδος;». Χιλιάδες άνθρωποι συναγμένοι να δώσουν μεταξύ τους το θείον φίλημα της αγάπης εις την ευρύχωρον πεδιάδα έξω από το τείχος της πόλεώς μας, εφαίνονταν ότι εσυνάχθησαν μόνον και μόνον να παρακαλέσουν τον ελευθερωτήν του παντός διά την υγείαν του συναγωνιστού της ελευθερίας του γένους μας.
Και πως ήτο δυνατόν να μη συντριβή η καρδία όλων; Να μη καταπικραθούν όλων τα χείλη; Ευρέθηκεν άλλη φοράν το μέρος τούτο της Ελλάδος εις περισσοτέραν χρείαν και ανάγκην παρά εις την εποχήν, εις την οποίαν ο πολυθρήνητος Μυλόρδος Μπάιρον επέρασε με κίνδυνον και αυτής της ζωής του εις το Μεσολλόγι, και τότε και εις όσον καιρόν συνέζησε μαζί μας, δεν εθεράπευσε το πλουσιοπάροχόν του χέρι ταις δεινόταταις χρείαις μας, χρείαις όπου η πτωχεία μας ταις άφηνεν αδιόρθωταις; Πόσα άλλα καλά πολύ ακόμα μεγαλύτερα, ελπίζαμεν από αυτόν τον άνδρα; Και σήμερον, αλλοίμονον! Σήμερον ο πικρός τάφος καταπίνει και αυτόν και ταις ελπίδαις μας!
Αλλά δεν ημπορούσε τάχα καθήμενος και έξω από την Ελλάδα, αναπαυόμενος και χαιρόμενος τα καλά της Ευρώπης, να τρέξει με μόνην την μεγαλοδωρίαν της καρδίας του εις βοήθειάν μας; Τούτο αρκούσε δια ημάς, επειδή η δοκιμασμένη φρόνησις και βαθεία εμπειρία του προέδρου της βουλής και διοικητού μας θα εξοικονομούσε με μόνα τα μέσα αυτά την ασφάλειαν των μερών τούτων. Αλλά, αν αρκούσε τούτο δ’ ημάς, δεν αρκούσεν, όχι, δι’ αυτόν. Πλασμένος από την φύσιν, δια να υπερασπίζεται πάντοτε τα δικαιώματα του ανθρώπου όπου και αν τα έβλεπε καταπατημένα, γεννημένος εις ελεύθερον και πάνσοφον έθνος, θρεμμένος από μικρός με την ανάγνωσιν των συγγραμμάτων των αθανάτων προγόνων μας, τα οποία διδάσκουν όσους ηξεύρουν να διαβάσουν, όχι μόνον τι είναι, αλλά και τι πρέπει να είναι και τι ημπορεί να είναι ο άνθρωπος της Ελλάδος να αποφασίσει και να επιχειρισθεί να συντρίψει ταις φρικταίς άλυσαίς του και τα συντρίμματα των αλύσων του να κάμει κοφτερά σπαθιά δια να ξαναποχτήσει με την βίαν ό,τι του άρπαξεν η βία. Είδε και άφησεν όλαις ταις πνευματικαίς και σωματικαίς απόλαυσαις της Ευρώπης και ήλθε να κακοπαθήσει και να ταλαιπωρηθεί μαζί μας, συναγωνιζόμενος όχι μόνον με τον πλούτον του, τον οποίον δεν ελυπήθηκεν, όχι μόνον με την γνώσιν του της οποίας μας έδωκε τόσα σωτηριώδη σημεία, αλλά και με το σπαθί του ακονισμένον εναντίον τη τυραννίας και της βαρβαρότητος. Ήλθεν, εις ένα λόγον, κατά την μαρτυρίαν των οικιακών του, με απόφασιν να αποθάνει εις την Ελλάδα δια την Ελλάδα. Πώς λοιπόν να μη συντριβεί όλων μας η καρδία δια την στέρησιν ενός τοιούτου ανδρός; Πώς να μη κλαύσωμεν την στέρησίν του ως γενικήν στέρησιν όλου του Ελληνικού γένους;
Αλλ’ έως αυτού, αδερφοί, είδατε τον φιλελεύθερον, τον πλούσιον, τον ανδρείον άνθρωπον, τον αληθινόν φιλλέληνα, είδατε τον ευεργέτην. Τούτο φθάνει βέβαια να μας κινήση τα δάκρυα. Δεν φθάνει όμως, δεν φθάνει διά την υπόληψίν του και το μέγεθος του ενδόξου επιχειρηματός του αυτός, του οποίου κλαίομεν τον θάνατον απαρηγόρητα, είναι άνθρωπος ο οποίος (εις το είδος του) έδωκε το όνομά του εις τον αιώνα μας. Η ευρυχωρία του πνεύματός του και το ύψος της φαντασίας του δεν τον άφησαν να πατήση τα λαμπρά, πλην κοινά ίχνη της φιλολογικής των παλαιών δόξας. Έπιασε νέο δρόμον, τον οποίον η γεροντική πρόληψις προσεπάθησε και προσπαθεί ακόμη να τον κλείση εις την σοφήν Ευρώπην. Αλλά όσω ζουν τα συγγράματά του (και θα ζουν όσω ζη ο κόσμος) θέλει μείνει πάντοτε ο δρόμος αυτός ανοιχτός επειδή και αυτός καθώς και ο άλλος είναι δρόμος αληθινής δόξας. Εδώ παρατρέχω όσα με βιάζει να σας κοινοποιήσω το βαθύ σέβας και ο μεγάλος ενθουσιασμός όπου πάντοτε ενέπνευσεν εις την καρδίαν μου η ανάγνωσις των συγγραμμάτων του και τον οποίον αισθάνομαι τώρα σφοδρότερον από άλλην φοράν. Εγκωμίασε και εγκωμιάζει τον ποιητήν του αιώνος μας όλη η σοφή Ευρώπη, και θέλει τον εγκωμιάσουν όλοι οι αιώνες, επειδή εγεννήθηκε διά όλην την Ευρώπην και διά όλους τους αιώνας.
Ένας άλλος συλλογισμός μού έρχεται εις τον νουν, συλλογισμός τόσον ορθός και αληθινός όσον προσαρμοσμένος εις την περίστασιν της πατρίδος μας. Ακούσατε, Έλληνες, με προσοχήν αυτόν τον συλλογισμόν, επειδή θέλω να γενεί και συλλογισμός εδικός σας και συλλογισμός παντοτινός.
Πολλά εστάθησαν τα λαμπρά έθνη εις τον κόσμον, αλλά ολιγώταταις αι εποχαίς της αληθινής των λαμπρότητος. Ένα όμως φαινόμενον, στοχάζομαι, λείπει από τα χρονικά όλου του λαμπρού κόσμου, φιανόμενον το οποίον εδίσταζεν, αν ποτέ ημπορεί να φανεί, και αυτός ο παρατηρητικός νους της φιλοσοφίας. Όλα σχεδόν τα έθνη της γης έπεσαν από τα χέρια του ενός εις τα χέρια άλλου αυθέντου. Κάποτε εκαλλιτέρευσαν, κάποτε εχειροτέρευσαν. Πουθενά όμως το μάτι του ιστορικού δεν είδε κανένα έθνος κατασκλαβωμένον από βαρβάρους και μάλιστα βαρβάρους ριζωμένους από αιώνας εις αυτό το έθνος, δεν το είδε, λέγω, να ξεσκλαβωθεί αφ’ εαυτού του. Ιδού το φαινόμενον. Τούτο σήμερον παρουσιάζεται κατά πρώτην φοράν εις τον κόσμον και φαίνεται εις μοναχήν την Ελλάδα. Ναι, εις μοναχήν την Ελλάδα φαίνεται. Το βλέπει μακρόθεν ο φιλόσοφος και χάνει τον δισταγμόν του, το βλέπει ο ιστορικός και ετοιμάζεται να το διηγηθεί ως νέαν ανακάλυψιν της τύχης των εθνών, το βλέπει ο πολιτικός και γίνεται σκεπτικότερος και προφυλακτικότερος. Τόσον παράδοξος είναι ο καιρός εις τον οποίον ζούμεν αγαπητοί μου Έλληνες! Η επανάστασις της Ελλάδος δεν είναι εποχή του έθνους μας μόνον, είναι εποχή όλων των εθνών, όλων των αιώνων, επειδή, καθώς σας είπα, είναι φαινόμενον μοναδικόν εις την πολιτικήν κατάστασιν των εθνών.
Αυτό το μοναδικόν φαινόμενον επαρατήρησεν ο μεγάλος νους του μεγαλόφρονος, του πολυθρηνήτου Μπάιρον, και ηθέλησε να ενώσει την αθάνατήν του δόξαν με την δόξαν σας και να εμβάσει το όνομά του εις την ιστορία των λαμπρών σας κατορθωμάτων. Δεν έγιναν και άλλαις επαναστάσεις εις ταις ημέραις του; Καμμίαν όμως δεν ακολούθησε, καμμίαν δεν υπερασπίσθη, επειδή ήτον πολλά διαφορετικός ο χαρακτήρ και πολλά διαφορετική η φύσις τους. Η μοναχή δόξα της Ελλάδος ήτον άξια δόξα δια εκείνον, τον οποίον δοξολογούν όλα τα σοφά στόματα. Βλέπετε, ω Έλληνες, βλέπετε εις τί καιρόν ζήτε, εις τί αγώνα εμβήκατε; Βλέπετε ότι με την δόξαν σας δεν ημπορεί να συγκριθεί καμμία δόξα περασμένη; Οι φιλελεύθεροι, οι φιλάνθρωποι, οι φιλόσοφοι όλων των εθνών, και μάλιστα της μεγαλόδωρης Αγγλίας, σας χαιρετούν όλοι μακρόθεν, όλοι σας συγχαίρονται, όλοι σας εμψυχώνουν, και ο ποιητής των καιρών μας, αγκαλά και στεφανωμένος αθανασίαν, εζήλευσε την δόξαν σας και ήλθε προσωπικώς να ξεπλύνει μαζί σας με το αίμα του τα μολυσμένα από την τυραννίαν χώματά μας.
Γεννημένος εις την λαμπρότατην μητρόπολιν της Λόνδρας, ευγενέστατος και από πατέρα και από μητέρα, πόσην χαράν αισθάνθηκε η φιλελληνική του καρδιά, όταν η πτωχή μας πόλις εις σημείον ευγνωμοσύνης, τον επολιτόγραψε; Εις αυτόν τον αγώνα του θανάτου του, ήγουν την στιγμήν όταν κρυμμένη η αιωνιότης δείχνεται εις τον άνθρωπον ευρισκόμενον εις τα όρια της θνητής και αθάνατης ζωής, όταν λέγω όλος ο ορατός κόσμος φαίνεται ένα μόνον σημείον ως προς τα λαμπρά έργα της θείας παντοδυναμίας, εις εκείνην την φοβεράν ώραν ο πολυένδοξος τούτος νεκρός αφήνοντας τον κόσμον όλον εβάσταξεν εις το στόμα του μονάχα δύο ονόματα, της μονάκριβης και πολυαγαπημένης του κόρης και της Ελλάδος. Αυτά τα δύο ονόματα βαθειά ριζωμένα εις τα σπλάχνα του, μήτε η στιγμή του θανάτου δεν μπόρεσε να τα εξαλείψη. «Κόρη μου!» είπεν, «Ελλάς!» είπεν, και η φωνή του έλειψε! Ποία ελληνική καρδία να μη συντρίβεται όσαις φοραίς ενθυμείται αυτήν την περίστασιν;
Δεκτά βέβαια, αγαπητοί μου Έλληνες, πολύ δεκτά είναι εις την σκιάν του τα δάκρυά μας, επειδή είναι δάκρυα ειλικρινή, δάκρυα των κληρονόμων της αγάπης του. Αλλά πολύ δεκτότερα δι’ αυτόν θα είναι τα έργα μας δια την πατρίδα, τα οποία και χωρισμένος από ημάς, θα παρατηρεί επάνωθεν από τους ουρανούς, τους οποίους του άνοιξεν η αρετή του· αυτήν και μοναχήν την ευγνωμοσύνην γυρεύει από ημάς εις ταις ευεργεσίαις του, αυτήν την ανταμοιβήν εις την προς ημάς αγάπην του, αυτήν την ελάφρωσιν εις ταις ταλαιπωρίαις του, αυτήν την πληρωμήν δια τον χαμόν της πολύτιμης ζωής του. Όταν, αγαπητοί μου Έλληνες, η δύναμίς σας κατορθώσει να αποσυντρίψει τα χέρια οπού μας αλυσόδεναν, τα χέρια οπού άρπαζαν από ταις αγκάλαις μας τους αδελφούς, τα τέκνα, την κατάστασίν μας, τότε θα χαρεί η σκιά του, τότε θα αγαλλιασθεί η κόνις του· ναι, εις την μακαρίαν εκείνην ώραν του ευτυχισμένου τέλους των αγώνων σας ο αρχιερεύς θ’ απλώνει την ιεράν του και ελεύθερην δεξιάν και θα ευλογεί και αγιάζει τον πολυένδοξον τάφον του, το Παλικάρι ζωσμένον το σπαθί από τα τυραννικά αίματα βαμμένον θα τον στολίζει με δάφναις, ο Πολιτικός με εγκώμια, ο Ποιητής γυρμένος εις την αρμονικότατην ταφόπετράν του θα γίνεται ποιητικώτερος τότε ανθοστεφανωμέναις οι Παρθέναις της Ελλάδος, την μαγευτικήν ωραιότητα των οποίων έψαλεν ο πολυένδοξος συμπολ´θτης μας Μπαρων εις πολλά του ποιήματα, τότε τα ωραία μας τέκνα, χωρίς πλέον να φοβούνται να μολυνθούν από τα αρπαχτικά χέρια των τυράννων μας, θα σταίνουν χορόν τριγύρω εις τον τάφον του, τραγουδώντας τα κάλλη της γης μας, τα οποία με τόσην χάριν και αλήθειαν ο ποιητής του αιώνος μας έψαλεν.
Αλλά ποία ιδέα λυπηρή μου έρχεται τώρα εις τον νουν; με επλάνεσεν η φαντασία μου, ενόμισα ότι βλέπω όσα η καρδία μου επιθυμεί υπόθεσα ευλογίαις Αρχιερέων, δφνοστεφανώματα, ύμνους, χορούς τριγύρω εις τον τάφον του ευεργέτου της Ελλάδος· αλλά ο τάφος αυτό δεν θέλει έχει μέσα του τα πολύτιμα λείψανα αυτού του ευεργέτου! άδειος θα μείνει ο τάφος! το σώμα του ολίγαις ημέραις ακόμη μένει εις το πρόσωπον της γης μας της νέας Πατρίδας του! δεν παραδίδεται εις ται αγκάλαις της! μεταφέρεται εις την γην, την οποίαν ετίμησεν η γέννησίς του!
Αι ιδικαίς σου αγκάλες, ακριβή του και πολυαγαπητή θυγάτερ, αι ιδικαί σου θα το δεχθούν, τα δάκρυα τα εδικά σου θα παρηγορήσουν τον σωματοφόρον τάφον του, και τα δάκρυα των ορφανών Ελλήνων θέλει χύνονται πάνω εις την θήκη του πολυτιμότατου πνεύμονός του και απάνω εις όλην την γην της Ελλάδος, επειδή όλη η γη της Ελλάδος του είναι ο τάφος του· καθώς εις ταις υστεριναίς στιγμαίς της ζωής του, εσέ, εις την Ελλάδα είχεν εις την καρδίαν του και εις τα χείλη του, δίκαιον ήταν και ύστερα από τον θάνατόν του να λάβη και αυτή μερίδιον από τα μεγαλοτίμητα λείψανά του. Η πατρίδα του, το Μεσολόγγι, σφιχταγκαλιάζει, ως σύμβολον της αγάπης του τον πνεύμονά του, δέξου και συ, γλυκύτατε καρπέ της καρδίας του αποθανόντος, δέξου το πτώμα του, την καρδίαν του, τα εντόσθιά του· σου τα ξεπροβοδεί όλη η Ελλάς μαυροφορεμένη, όλη απαρηγόρητη· σου τα ξεπροβοδεί με όλην την εκκλησιαστικήν, την πολιτικήν και στρατιωτικήν τιμήν και παράταξιν, και με όλον το πλήθος των συμπολιτών του Μεσολογγιτών και ομογενών του Ελλήνων· σου τα ξεπροβοδεί στεφανωμένα με την ευγνωμοσύνην της, παρηγορημένα με τα δάκρυά της, συνωδευμένα, με τας θεοδέκτους ευχάς και ευλογίας του πανιερωτάτου Αρχιεπισκόπου μας, του αληθινού ζηλωτού της ελευθερίας του γένους, Κυρίου Πορφυρίου, του φιλοπάτριδος αγίου επισκόπου (Ρωγών) Κυρ. Ιωσήφ, και ολου του κλήρου. Μάθε, ευγενεστάτη κόρη, μάθε ότι στρατηγοί τα εβάσταξαν εις τους ώμους τους, και τα έφεραν εις την εκκλησίαν· χιλιάδες Έλληνες στρατιώται εσκέπαζαν τα δεξιά και αριστερά μέρη του δρόμου, όθεν τα εδιάβαιναν, και τα στόματα των τουφεκιών, οπού εκατάφαγαν τόσους και τόσους τυράννους, ήσαν όλα γυρμένα κατά την γην, ωσάν να ήθελαν να πολεμήσουν την γην, οπού τους άρπαξε τον ειλικρινή φίλο τους. Όλα αυτά τα πλήθη των στρατιωτών με το σπαθί τούτην την στιγμήν εις την μέση, με το τουφέκι εις τον ώμον, και έτοιμα να εκστρατεύσουν εναντίον του άσπονδου εχθρού του Χριστού και του ανθρώπου, περικυκλώνουν το νεκρικόν κρεββάτι, και ορκίζονται να μη λησμονήσουν ποτέ τας θυσίας του πατρός σου, και ποτέ να μην αφήσουν να πατηθή από βάρβαρον και τυραννικόν ποδάρι ο τόπος εις τον οποίον ευρίσκονται απομεινάρια του. Χιλιάδες στόματα χριστιανικά ανοίγονται αυτήν την στιγμήν, και ο ναός του Υψίστου Θεού των Χριστιανών αναβοά όλος ύμνους, όλος ικεσίας, δια να κατευοδωθούν τα σεβάσμια λείψανά του εις την πατρικήν του γην, και να αναπαυθή η ψυχή του όπου οι δίκαιοι αναπαύονται».
• Σπυρίδωνος Τρικούπη λόγοι επικήδειοι και επινίκειοι εκφωνηθέντες εις επήκοον του λαού επί της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αίγινα Εθνικό Τυπογραφείο, 1829.
Σήμερα Συμπληρώνω Το Τριακοστό-Έκτο Έτος Μου
Του Λόρδου Μπάιρον
22α Ιανουαρίου 1824
Μεσολόγγι
Σήμερα συμπληρώνω το τριακοστό-έκτο έτος μου. –
§
Παγωμένη είναι η καρδιά μου από καιρό
Γιατί έπαψε καρδούλες να πυρώνει.
Όμως κι αν έπαψε καρδιές να βαλαντώνει
Διψά το πυρωμένο του έρωτα νερό.
§
Μαράθηκαν οι μέρες μου, κίτρινα φύλλα.
Λουλούδια της αγάπης και καρποί
Στον σκώληκα, στον σάρακα, σ’ανατριχίλα
θανατερή. Στης θλίψης την ντροπή.
§
Φωτιά τρυγάει τα κούφια σωθικά μου
Φαντάζουνε νησιά ηφαιστειογενή.
Μα η φλόγα της στα στήθια τα δικά μου
μια νεκρική πυρά. Μ’ αφήνει ημιθανή.
§
Ελπίδα, φόβο, της αγάπης το φαρμάκι
Να ξεχειλίζουν την καρδιά με πόνο,
δεν έχω εγώ, στις αλυσίδες λυώνω
δέσμιος σε κρυφό μεράκι.
§
Αλλά, μακριά από μένα! Όχι έτσι, μήτε εδώ
χαθείτε λογισμοί – όχι τώρα,
η δόξα ένα στεφάνι ήρθε η ώρα
στο μέτωπο να πλέξει πριν χαθώ.
§
Γύρω μου –δες!– σημαίες κυματίζουν
Στις λάμψεις των σπαθιών, η Ελλάδα, η δόξα.
Σπαρτιάτες γεννημένοι, μ’ ασπίδες και με τόξα
Το ίδιο ελεύθεροι, μαζί μας βηματίζουν.
§
Σήκω ψυχή μου! Η Ελλάδα σε προσμένει,
άγρυπνη, η Ελλάδα, πάντα! Ξύπνησε ψυχή.
Άκου στις φλέβες σου την ιαχή
του πατρικού σου αίματος, να υφαίνει.
§
Πάτα τα πάθη όταν σηκώνουνε κεφάλι
Ανάξια φύση του ανδρός!
Αδιάφορο αν χαμογελά ή αν κατσουφιάζει πάλι
η ομορφιά, ο κρυφός εχθρός.
§
Αν μετανιώνεις για την νιότη σου, προς τι η ζωή;
Της τίμιας θανής η γη, να την, εδώ, μπροστά σου:
Στης μάχης το πεδίο όρμα και στάσου
μέχρι την ύστερη πνοή.
§
Κοίταξε, ψάξε γύρω σου, τάφο για στρατιώτη.
Γύρεψέ τον, αν ζητήσεις θα τον βρεις.
Διάλεξε χώμα καλό κι απ’ την ζωή την πρώτη
Γείρε στην σιωπή ν’ αναπαυτείς.
§
Σ’ αυτή την κόλαση, δεν έχει άλλο να κάνεις.
Άσε τους στην παράκρουση, στην τρέλα.
Στου κακού τους την κατάρα άσ’ τους. Έλα!
Ο ουρανός τους δαιμονίζει. Έλα να πεθάνεις.
[Μετάφραση από την αγγλική]
Εικόνες
Τόμας Φίλιπς (Αγγλία, 1770-1845). Προσωπογραφία Λόρδου Μπάιρον (1788-1824) με Αλβανική Ενδυμασία, 1813. Λάδι σε καμβά, 127 x 102 εκ. Παραχώρηση Κυβερνητικής Συλλογής Τέχνης του Ηνωμένου Βασιλείου, Λονδίνο.
Ο Μπάιρον είχε γίνει διάσημος εν μια νυχτί μετά τη δημοσίευση του 1812 των δύο πρώτων ασμάτων του Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ, ενός μακροσκελούς αφηγηματικού ποιήματος εμπνευσμένου από τη μεγάλη περιοδεία του στη Μεσόγειο το 1809-1811. Στο Β’ Άσμα, ο νεαρός Χάρολντ μεταφέρεται στην Ελλάδα, συγκινημένος από το κάλλος του παρελθόντος σε μια χώρα που είναι πλέον σκλαβωμένη στους Οθωμανούς. Ο Μπάιρον επισκέφθηκε την Αλβανία το 1809 στο πλαίσιο της περιοδείας του. Λάτρεψε τα παραδοσιακά κοστούμια που έβλεπε όταν έμενε στην κατοικία του Οθωμανού ηγεμόνα Αλή Πασά Τεπελενλή (1740-1822) στα Ιωάννινα, τότε σε αλβανική επικράτεια. Η Αλβανία είχε διαχρονικά βαθιές σχέσεις με τον Ελληνισμό. Ο Μπάιρον έγραψε σε μία επιστολή στη μητέρα του ότι η αλβανική φορεσιά ήταν «η πιο υπέροχη στον κόσμο» και αφού αγόρασε το παρόν δείγμα ανατολίτικου ύφους, το έστειλε στην οικία του στο Νιούστεντ. Όταν πόζαρε για αυτήν την προσωπογραφία του Τόμας Φίλιπς το 1813, σε ηλικία 25 ετών, φόρεσε αυτήν την αγαπημένη φορεσιά – ένα υφαντό μεταξωτό κεφαλόδεσμο, ένα κόκκινο βελούδινο και χρυσοποίκιλτο σακάκι, με έναν παρόμοια επεξεργασμένο μανδύα ριγμένο στο αριστερό του χέρι. Το φόντο φανερώνει μία μακρινή άποψη σε ένα τμήμα αρχαίου ελληνικού ναού σε ερείπια με τρεις όρθιους κίονες. Η προσωπογραφία παραπέμπει στα ταξίδια και το περιπετειώδες πνεύμα του Μπάιρον, όπως αποτυπώνεται στο καταιγιστικό φόντο, ενώ παρουσιάζει τη μορφή του με ένα πρόσωπο ήρεμου και σκεπτόμενου ποιητή.
Ο Δανός γλύπτης Μπέρτελ Τόρβαλντσεν θαυμάστηκε πολύ για το κάλλος της νεοκλασικής γλυπτικής του. Μετά τον θάνατο του Κανόβα, θεωρήθηκε ο εξέχων γλύπτης και μάλιστα, το εργαστήριό του στη Ρώμη ήταν ένας τόπος προσκυνήματος για τους πολυάριθμους θιασώτες του. Ο πιο επιφανής τέτοιος θιασώτης ήταν ο Τζορτζ Γκόρντον, 6ο Λόρδο Μπάιρον (1788-1824), η κορυφαία μορφή του βρετανικού ρομαντισμού. Είχε ποζάρει για μία μαρμάρινη προτομή από τον Τόρβαλντσεν στη Ρώμη το 1817. Η αρχική παραγγελία για τέτοια προσωπογραφία του Μπάιρον ζητήθηκε από τον φίλο του Τζον Χόμπχαουζ, 1ο Βαρόνο Μπρώτον (1786-1869). Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στη Ρώμη μεταξύ 29 Απριλίου και 20 Μαΐου 1817. Ο Τόρβαλντσεν ανέφερε στον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν πώς ο Μπάιρον πέλαβε ξαφνικά μία τραγική όψη όταν πόζαρε ως μοντέλο. Από αυτή τη πόζα ο Τόρβαλντσεν παρήγαγε ένα μποτσέτο (σκίτσο), το οποίο εν συνεχεία χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για αντίγραφα. Η αρχική προτομή με ένα μεγάλο τμήμα του στήθους, περιλαμβανομένων των ώμων, με κλασική ένδυση και σε ένα κυκλικό βάθρο βρίσκεται στο Μουσείο Τόρβαλντσεν στην Κοπεγχάγη. Εννέα μαρμάρινα αντίγραφα περιλαμβάνονται στον κριτικό κατάλογο της προτομής του Τόρβαλντσεν, εκ των οποίων τα τέσσερα έχουν τη μορφή μίας μικρής ολόσωμης ερμαϊκής στήλης. Όλες οι προτομές φέρουν μία συνολική ομοιότητα με το πρωτότυπο, αλλά διαφέρουν ως προς το ύφος της κόμης, τα οποία στην πρώτη προτομή είναι χωρισμένη στο μέσον και πιο κοντή στα πλάγια. Εμφανίζεται στενά βασισμένη στο μποτσέτο του γλύπτη, το οποίο είχε ληφθεί από τις πόζες. Ο Μπάιρον έγραψε στον Τζον Μάρεϊ τον Ιούνιο του 1817, «Ο Τόρβαλτζεν (ούτως) μου φιλοτέχνησε μία προτομή στη Ρώμη για τον Κύριο Χομπχάουζ, η οποία θεωρείται πολύ καλή. Είναι ο καλύτερος μετά τον Κανόβα, και κάποιοι τον προτιμούν.» Αυτή η λευκή μαρμάρινη προτομή απεικονίζει τον ποιητή να κοιτάζει ευθέως μετωπικά, με κατσαρά μαλλιά χτενισμένα προς τα εμπρός. Η προτομή κληροδοτήθηκε στον βασιλέα Γεώργιο Ε’ το 1914 από τη Σάρλοτ, Λαίδη Ντόρτσεστερ, κόρη του Λόρδου Χόμπχαουζ, για τον οποίο φιλοτεχνήθηκε η προτομή.
Μπέρτελ Τόρβαλντσεν (Δανία, 1770-1844). Ανδριάντας Τζορτζ Γκόρντον, 6ου Λόρδου Μπάιρον (1788-1824), 1831-1834. Μάρμαρο. 183 x 90 x 90 εκ. Παραχώρηση Κολεγίου Τρίνιτι, Πανεπιστήμιο Κέιμπριτζ, Αγγλία.
Όντας ο μεγάλος θαυμαστής του Μπάιρον από τον καιρό του στο Τρίνιτι, ο Τζον Χόμπχαουζ, 1ος Βαρόνος Μπρώτον (1786-1869) ίδρυσε μία Επιτροπή Μνημείου Μπάιρον με γραμματέα τον Τζον Μάρεϊ Β’ (1778-1843) με σκοπό να αναθέσει ένα κατάλληλο μνήμα. Αναζητήθηκαν δημόσιες συνδρομές και μέχρι το 1829 είχε συγκεντρωθεί το ποσό των 1600 λιρών. Ο Χομπχάουζ πλησίασε τον Τόρβαλντσεν, ο οποίος δέχτηκε την ανάθεση με ενθουσιασμό. Η εργασία στα σχέδια ξεκίνησε το 1830 και στο μάρμαρο το 1831. Η μορφή αυτού του έργου διαδόθηκε από τις χαρακτικές παραστάσεις του. Ο βάρδος, ντυμένος με την τυπική του ρομαντική ενδυμασία, κάθεται στα συντρίμμια ενός ελληνικού ναού, με το αριστερό του πόδι ακουμπισμένο σε ένα θραύσμα πεσμένου δωρικού κίονα. Κρατά στο ένα χέρι το βιβλίο με την επιγραφή «Τσάιλντ Χάρολντ» και στο άλλο μία γραφίδα, η άκρη της οποίας αγγίζει στοχαστικά το πηγούνι, ενώ η κεφαλή του γυρίζει σκεφτικά μακριά. Η σύνθεση απεικονίζει μία στιγμή περισυλλογής και ηρεμίας, μία γαλήνια προσωπογραφία σε πλήρη αντίθεση με την έντονη και ταραχώδη ζωή που έζησε. Διακριτικά στη βάση του καθίσματός του υπάρχει ένα ανθρώπινο κρανίο, χαρακτηριστικό ρομαντικό εύρημα του μηνύματος «μεμέντο μόρι» (μνήσθητι αποθανείν). Παρά τη φήμη του Τόρβαλντσεν ως ταλαντούχου καλλιτέχνη, όταν αυτό το μεγαλοπρεπές λαξευμένο μαρμάρινο έργο του διαβόητου Λόρδου Μπάιρον παραγγέλθηκε από τους φίλους του ποιητή για το Αβαείο του Γουέστμινστερ, η άχαρη φήμη του Μπάιρον προηγήθηκε και απορρίφθηκε και τελικά κατέληξε στη βιβλιοθήκη Ρεν στο Κέιμπριτζ. Η εκλεπτυσμένη και ακριβής μέθοδος λάξευσης του Τόρβαλντσεν είναι εμφανής σε αυτό το έργο. Είναι ένα παράδειγμα προσωπογραφίας υπό την πιο κλασική έννοια.
Γεώργιος Βιτάλης (Ελλάδα, 1838-1901. Ανδριάντας Τζορτζ Γκόρντον, 6ου Λόρδου Μπάιρον (1788-1824), 1872-1881. Μάρμαρο. Παραχώρηση Κήπου των Ηρώων, Μεσολόγγι.
Ο μνημειώδης Ανδριάντας Λόρδου Μπάιρον του 1881 στον Κήπο των Ηρώων του Μεσολογγίου είναι έργο του Γεωργίου Βιτάλη (1838-1901). Ο καλλιτέχνης αυτός, σπουδαίος γλύπτης του ελληνικού νεοκλασικισμού, ήταν σύγχρονος και συναγωνίστηκε καλλιτεχνικά τον Δημήτριο Φιλιππότη (1839-1919). Γεννήθηκε στην Τήνο, υιός λαϊκού τεχνίτη. Σπούδασε με υποτροφία στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου με δάσκαλο τον Μαξ φον Βίντμαν (1812-1895) από το 1865 έως το 1870. Δημιούργησε αυτόν τον ανδριάντα από το 1872, όταν του ανέλαβε την ανάθεση, μέχρι το 1881, όταν αυτό το μνημείο αποκαλύφθηκε. Ο ποιητής στέκεται όρθιος και η κεφαλή του στρέφεται διαγωνίως σε μία κίνηση ονειροπόλησης. Είναι κομψά ντυμένος σε ύφος Άγγλου δανδή και στο αριστερό του χέρι κρατά μία τυλιγμένη περγαμηνή, προφανώς του ποιητικού έργου του. Είναι ένας ανδριάντας αισθητικής πληρότητας και τεχνικής τελειότητας.
Λόγω της λατρείας της για τον Λόρδο Μπάιρον, η Ελισάβετ, Αυτοκράτειρα της Αυστρίας (1837-1898) μετέφρασε στα γερμανικά πολλά ποιήματα του μεγάλου φιλέλληνα ποιητή. Αφού ταξίδεψε στο Μεσολόγγι για να επισκεφτεί τον τόπο όπου άφησε την τελευταία του πνοή, το 1888, εντυπωσιάστηκε τόσο από τον Ανδριάντα Μπάιρον του Βιτάλη που ανέθεσε στον ίδιο καλλιτέχνη να φτιάξει ένα νέο άγαλμά του που θα τοποθετηθεί στο Αχίλλειο, το χειμερινό της ανάκτορο, ως υπενθύμιση του φιλελληνισμού που μοιραζόταν μαζί του. Ο νέος αυτός ανδριάντας είναι μία γνήσια και πρωτότυπη δημιουργία, που απεικονίζει εύγλωττα τον ποιητή με απαράμιλλη τεχνική δεινότητα, υφολογική κομψότητα και ψυχογραφική δύναμη. Φτιαγμένο από λεπτόκοκκο λευκό μάρμαρο, απεικονίζει τον ποιητή να προσωποποιεί με ιδεαλιστικό νατουραλισμό την υψηλότερη στιγμή της πνευματικής δημιουργίας – την έμπνευση. Ο ποιητής κάθεται σε έναν νεοκλασικό θρόνο και ακουμπά το σώμα του στην πλάτη του. Το ένα χέρι στηρίζει την ελαφρώς λυγισμένη κεφαλή του, ενώ το άλλο κρατά τις σελίδες του χειρογράφου σταθερά στο τεντωμένο γόνατό του. Το σώμα του είναι καλυμμένο με μανδύα που αποκαλύπτει τα δαντελένια μανίκια και τον γιακά του και τα ψηλοτάκουνα παπούτσια. Όπισθεν της σύνθεσης, οι πλούσιες πτυχές του μανδύα ανοίγουν για να αποκαλύψουν κάτω από τον θρόνο τα βιβλία που εξέδωσε με σίγουρη αναφορά στα ποιήματα «Ο Γκιαούρης» (1813), «Η Νύφη της Αβύδου», (1813), «Ο Κουρσάρος» (1814), «Η Πολιορκία της Κορίνθου» (1816), «Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» (1816) και «Δον Ζουάν» (1819-1824).
Ανρί Σαπού (1833-1891) & Αλεξάντρ Φαλγκιέρ (1831-1900). Η Ελλάς στέφει τον Μπάιρονα, 1896. Μάρμαρο. Παραχώρηση Δήμου Αθηναίων.
Το γλυπτικό σύμπλεγμα Η Ελλάς στέφει τον Μπάιρον τοποθετήθηκε στο Ζάππειο της Αθήνας το 1896, παραμονές των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, ως σύμβολο της οικουμενικότητας του ελληνικού πολιτισμού. Είναι έργο δύο Γάλλων καλλιτεχνών – του Ανρί Σαπού (1833-1891) ως σχεδιαστή και του Αλεξάντρ Φαλγκιέρ (1831-1900) ως γλύπτη. Η Ελλάδα με τη μορφή γυναίκας, στεφανώνει τον Μπάιρον με κλάδο φοίνικα, σύμβολο της αιωνιότητας, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις υπηρεσίες του προς αυτήν. Λεπτομερέστερα, τα βλέμματα των δύο μορφών συναντώνται με πάθος. Η συμβολική μορφή της Ελλάδας, αποδοσμένη σε μεγαλύτερη κλίμακα, με το δεξί της χέρι αγγίζει το στέρνο του φιλέλληνα. Αποδίδεται ημίγυμνη με εκτεθειμένα τα στήθη και τα πόδια, καθημένη στις φλόγες του Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Φέρει έναν κεφαλόδεσμο, εν είδει μαφορίου, που φτάνει έως χαμηλά στην πλάτη, να καλύπτει τα μακριά μαλλιά της. Ο Μπάιρον εμφανίζεται ως νεαρός με περιποιημένη κόμμωση. Είναι πλήρως ενδεδυμένος με κομψά ευρωπαϊκά ενδύματα και μπότες. Στο αριστερό χέρι κρατά ένα τυλιγμένο χαρτί, σύμβολο της ποίησής του για την Ελλάδα, ενώ το δεξί χέρι απλώνεται αφοσιωμένα επάνω στα λυγισμένα γόνατα της Ελλάδας. Όπισθεν της σύνθεσης, η μισοξαπλωμένη γυμνή ανδρική μορφή συμβολίζει τον υπόδουλο Ελληνισμό.
The Giallina Mansion, within the old city of Corfu, was originally the residence of the noble Quartano family. The painter Angelos Giallina bought the building from the above family in 1885. The name Giallina belongs to an old Corfiot noble family that came to Corfu from Crete during the Venetian occupation. The building was built gradually and its final form emerged during the period of the English protectorate, according to the 1840 plans by Ioannis Chronis (1800-1879), which are in the archives of the Corfu Reading Society. Angelos Giallina (1857-1939), is the first and most important painter who highlighted the genre of watercolour and excelled with it in international exhibitions. The non-profit foundation “Angelos Giallina Gallery” was established by the last descendant of the family, Stamos Giallina, the painter’s son, in 1993. The purpose of the foundation is the promotion and study of the painter’s work by creating a permanent exhibition on his property, the dissemination of Greek art and the organising of artistic events and competitions.
The Giallina Mansion is located at number 12 Kapodistriou Street. This street is essentially the front of the city towards the well-known Esplanade and the Old Fortress. Specifically, it is located on the southwest side of the square, in the immediate vicinity of other buildings of great cultural importance, such as the Maitland Monument on the southern Espianade, the Grimani Barracks (no. 1), the current rectorate of the Ionian University, the Flamburiari Mansion (no. 4), now Cavalieri Hotel, the Petretini Mansion (no. 10), the Corfu Conservatory (no. 16), the Cantoni Mansion (no. 36), the Corfu Reading Society (no. 120), the Ventura Mansion (no. 121), the Capodistria Mansion (no. 122) and the Palatianos Mansion (no. 124). The Giallina Mansion has a central entrance on the eastern side, facing the Espanade. It follows the type of mansion with a porch and a balcony on the first floor. Like most buildings in the city, it has undergone many conversions and additions according to the needs of the owners. It is a sample of a grand upper-class house, in which morphological elements typical of Corfiot architecture can be clearly distinguished, making it an important monument in the history of the town. The building is located on a plot of 800 m², of which 500 m² are covered. A landscaped courtyard at the front and two smaller open spaces at the back of the building complete the plot. On the façade of the building the dominant element is the porch with six stone pillars that support small domes. On the balcony above the porch on the first floor there is an elaborate cast iron perimeter railing. On the balcony on the second floor there is also a perimeter railing, which is a later addition. All façade openings have ashlar surrounds, while above the first-floor balcony doors have relief lintels. In the sitting room of the first floor, an entire ceiling painting is preserved, probably by the painter Spyros Skarvelis.
In 1996, the Giallina Mansion was declared a historical preserved monument by the Ministry of Culture, as it is a typical example of a grand house of Corfu. In 2013, a Restoration & Reuse Study of the Giallina Mansion was submitted by the architects Marilena Koskina, Stamos Vergis, Maximos Koulouris, Ari Efthymiadis and Danae Koulouris. Since then, the Giallina Gallery has been waiting to become a centre of culture and knowledge and, at the same time, a pole of attraction and recreation for the locals and visitors to the island. People are still patiently waiting for the Mansion to acquire its status and function as an Art Gallery. Although it has been included in the Corporate Agreement for the Development Framework by the Structural and Investment Funds of the European Union, the project has been frozen. Given that the entire Old Town of Corfu is a UNESCO World Heritage Site and that the Espianade is ranked 27th on the list of the largest squares in the world, this particular building should have a better fate and be the jewel in the crown of the Ionian!
[TRANSLATION OF THE ABOVE]
Η Πινακοθήκη Γιαλλινά – Ένα Ανεκπλήρωτο Χρέος
Του Μεγακλή Ρογκάκου, MAMAPhD
Το Αρχοντικό Γιαλλινά, εντός της παλαιάς πόλης Κερκύρας, απετέλεσε αρχικά κατοικία της ευγενούς οικογενείας Κουαρτάνο. Ο ζωγράφος Άγγελος Γιαλλινάς αγόρασε το κτίριο από την ανωτέρω οικογένεια το 1885. Το όνομα Γιαλλινά ανήκει σε παλαιά κερκυραϊκή οικογένεια ευγενών που ήλθε στην Κέρκυρα από την Κρήτη κατά τη Βενετοκρατία. Το κτίριο κατασκευάστηκε σταδιακώς και η τελική μορφή του προέκυψε την περίοδο της αγγλικής προστασίας, σύμφωνα με τα σχέδια του 1840 από τον Ιωάννη Χρόνη (1800-1879), που βρίσκονται στο αρχείο της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας. Ο πατέρας του τελευταίου απογόνου της οικογενείας, Στάμου, Άγγελος Γιαλλινάς (1857-1939), είναι ο πρώτος και σπουδαιότερος καλλιτέχνης που ανέδειξε το είδος της υδατογραφίας και διέπρεψε με αυτό σε διεθνείς εκθέσεις. Το κοινοφελές ίδρυμα «Πινακοθήκη Αγγέλου Γιαλλινά» συστήθηκε από τον Στάμο Γιαλλινά, υιό του ζωγράφου, το 1993. Ο σκοπός του ιδρύματος είναι η προβολή και μελέτη του έργου του ζωγράφου με τη δημιουργία μόνιμης έκθεσης στο ακίνητο ιδιοκτησίας του, η διάδοση της ελληνικής τέχνης και η διοργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και διαγωνισμών.
Το Αρχοντικό Γιαλλινά βρίσκεται επί της οδού Καποδιστρίου στον αριθμό 12. Η εν λόγω οδός αποτελεί ουσιαστικά το μέτωπο της πόλης προς τη γνωστή πλατεία Σπιανάδα και το Παλαιό Φρούριο. Συγκεκριμένα, βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά της πλατείας, σε άμεση γειτνίαση με άλλα κτήρια μεγάλης πολιτστικής σημασίας, όπως τα Μνημείο Μαίτλαντ στη νότια Σπιανάδα, Στρατώνες Γκριμάνι (αρ. 1), νυν πρυτανεία του Ιονίου Πανεπιστημίου, το Μέγαρο Φλαμπουριάρη (αρ. 4), νυν Ξενοδοχείο Καβαλιέρι, Μέγαρο Πετρετίνι (αρ. 10), Ωδείο Κερκύρας (αρ. 16), Μέγαρο Καντώνη (αρ. 36), Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας (αρ. 120), Μέγαρο Βεντούρα (αρ. 121), Μέγαρο Καποδίστρια (αρ. 122) και το Μέγαρο Παλατιανού (αρ. 124). Έχει κεντρική είσοδο στην ανατολική όψη, στραμμένη προς τη Σπιανάδα. Ακολουθεί τον τύπο αρχοντικού με προστώο και εξώστη στον πρώτο όροφο. Όπως το περισσότερα κτίρια της πόλης, έχει υποστεί πολλές μετατροπές και προσθήκες σύμφωνα με τις ανάγκες των εκάστοτε ιδιοκτητών. Πρόκειται για ένα δείγμα μεγαλοαστικής οικίας, στην οποία διακρίνονται ευκρινώς μορφολογικά στοιχεία τυπικά της κερκυραϊκής αρχιτεκτονικής, καθιστώντας το σημαντικό μνημείο στην ιστορία της πόλης. Το κτίριο βρίσκεται σε οικόπεδο εμβαδού 800 μ², από τα οποία είναι καλυμμένα τα 500 μ². Μία διαμορφωμένη αυλή στην εμπρόσθια πλευρά και δύο μικρότεροι υπαίθριοι χώροι στην όπισθεν πλευρά του κτιρίου συμπληρώνουν το οικόπεδο. Στην πρόσοψη του κτιρίου κυρίαρχο στοιχείο είναι το προστώο με τα έξι λίθινα υποστηλώματα που υποστηρίζουν μικρούς θόλους. Στον εξώστη, επάνω από το προστώο στον πρώτο όροφο, υπάρχει περιμετρικά περίτεχνο κιγκλίδωμα από χυτοσίδηρο. Στον εξώστη που διαμορφώνεται στον δεύτερο όροφο υπάρχει επίσης περιμετρικό κιγκλίδωμα, το οποίο είναι μεταγενέστερο. Όλα τα ανοίγματα στην πρόσοψη έχουν περιμετρικά περιθυρώματα από πωρόλιθο, ενώ επάνω από τις μπαλκονόπορτες του πρώτου ορόφου υπάρχουν ανάγλυφα υπέρθυρα. Στο καθιστικό του πρώτου ορόφου διατηρείται ολόκληρη οροφογραφία, πιθανόν του ζωγράφου Σπύρου Σκαρβέλη. Το 1996, το Αρχοντικό Γιαλλινά κηρύχθηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο του Υπουργείου Πολιτισμού, καθώς αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα μεγαλοαστικής οικίας της Κερκύρας. Το 2013 υποβλήθηκε Μελέτη Αποκατάστασης & Επανάχρησης του Αρχοντικού Γιαλλινά από τους αρχιτέκτονες Μαριλένα Κοσκινά, Στάμο Βέργη, Μάξιμο Κουλούρη, Άρη Ευθυμιάδη και Δανάη Κουλούρη. Από τότε η Πινακοθήκη Γιαλλινά εκκρεμεί να γίνει φορέας πολιτισμού και γνώσης και, ταυτοχρόνως, πόλος έλξης και αναψυχής των εντοπίων και των επισκεπτών του νησιού. Ακόμη ο κόσμος αναμένει υπομονετικά την αποκτατάστασή του Αρχοντικού και τη λειτουργία του ως Πινακοθήκης. Παρότι έχει ενταχθεί στο Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης από τα Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το έργο έχει παγώσει. Δεδομένου ότι όλη η παλαιά πόλη Κερκύρας αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και ότι η Σπιανάδα κατατάσσεται στην 27η θέση της λίστας με τις μεγαλύτερες πλατείες του κόσμου, το συγκεκριμένο κτίριο θα έπρεπε να τύχει καλύτερης μοίρας και να είναι τιμή και καμάρι του Ιονίου!
1. Diagonal view of the Giallina Mansion, 2023. Courtesy of the Corfu Heritage Foundation, Corfu. 1. Διαγώνια όψη του Αρχοντικού Γιαλλινά, 2023. Παραχώρηση του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς, Κέρκυρα.
2. Frontal view of the Giallina Mansion, 2023. Courtesy of the Corfu Heritage Foundation, Corfu. 2. Εμπρόσθια όψη του Αρχοντικού Γιαλλινά, 2023. Παραχώρηση του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς, Κέρκυρα.
3. Ioannis Chronis (1800-1879). Façade of the Quartano Mansion, 1840. Courtesy of the Corfu Reading Society, Corfu. 3. Ιωάννης Χρόνης (1800-1879). Πρόσοψη του Μεγάρου Κουαρτάνο, 1840. Παραχώρηση της Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας, Κέρκυρα.
4. “Restoration & Reuse Study of the Giallina Mansion”, submitted by the architects Marilena Koskina, Stamos Vergis, Maximos Koulouris, Ari Efthymiadis and Danae Koulouris in 1996. Courtesy of the Angelos Giallina Gallery, Corfu. 4. «Μελέτη Αποκατάστασης & Επανάχρησης του Αρχοντικού Γιαλλινά» από τους αρχιτέκτονες Μαριλένα Κοσκινά, Στάμο Βέργη, Μάξιμο Κουλούρη, Άρη Ευθυμιάδη και Δανάη Κουλούρη. Παραχώρηση της Πινακοθήκης Αγγέλου Γιαλλινά, Κέρκυρα.
5. Restoration study of the façade of the Giallina Mansion by the architects Marilena Koskina, Stamos Vergis, Maximos Koulouris, Ari Efthymiadis and Danae Koulouris, 1996. Courtesy of the Angelos Giallina Gallery, Corfu. 5. Μελέτη αποκατάστασης της πρόσοψης του Μεγάρου Γιαλλινά από τους αρχιτέκτονες Μαριλένα Κοσκινά, Στάμο Βέργη, Μάξιμο Κουλούρη, Άρη Ευθυμιάδη και Δανάη Κουλούρη, 1996. Παραχώρηση της Πινακοθήκης Αγγέλου Γιαλλινά, Κέρκυρα.
