Author: Corfu Heritage Foundation

By Stephen J. Brannagan 

Sitting hungry in a cholera infested camp outside Sebastopol was not what he had imagined life in the 3rd Regiment of Foot would be like, but for John Connors it was still better than his prospects at home. At least he had missed the harsh mud infested winter he heard the older troops talking about. Although probably the same age as him, the years were etched on their faces. They had been through a lot these past months. 

Life back home in Duagh, just down the road from Listowel, in dearest Ireland was not a bed of roses either. Prospects were non-existent and nearly half of his village had either died of starvation or fled to New York. He hadn’t particularly enjoyed the constant marching at Birr Barracks back in 1851 but at least he was still in Ireland. His depleted family had understood his enlisting at 19 was a necessity and the love of his life had succumbed to hunger. For him it was more for necessity than for the young Victoria sitting on her throne. What other choices did he have. 

At 24, John had resigned himself to a soldiers life. Maybe one day he would return home to the emerald isle and find a small piece of land to call home again, but not yet. His eyes had been opened to the wonders of the world with the fortresses of Malta and the Parthenon in Athens. Getting off that damned boat at Balaklava was a relief but there were no welcoming locals here in Crimea. He could imagine the harbour as it should be with rolling hills down to the sea but now it was a sea of masts, a throng of soldiers and he could taste the smell. The detritus of war was all around.

Now sitting there in camp, hunger was back. It was an enemy John had hoped to never meet again. People back home had thought of this as a glorious adventure but now were starting to understand it was not. That didn’t stop the wealthy war spectators arriving to view the performances, although nobody wanted a repeat performance of The Light Brigade horror. Boredom was another enemy that punctuated the moments of terror trying to reach that damned wall. They called it the ‘ great redan’ but he had other words for it. Words his mother would not have approved of. 

The dust got everywhere in this god forsaken sun baked land. Those who were here last winter talked about how it’s much better than the mud drenched trenches when they arrived but they are all crazy. The officers were on edge which in his short military experience meant bad times were ahead. Early evening on Friday 7th September 1855, sitting here, felt so far from home and John was scared. Early next morning word came that today there would be another push towards that damned redan. Officers and men made their preparations and their peace. Word spread of the plan but everyone knew that by the time it reaches the privates in the 3rd Foot, it will have changed already. Those cumbersome ladders were readied, too long for his liking and too few for so many men. 

The French would attack the Malakoff and then the order would be given to raise the tri-colour and our race to victory or death would begin. The noise, the noise was worse than the fear. Crouched in that trench waiting for the order. The smell, the smell made you retch and many did, emptying the rum and meagre stew of the night before. The waiting was endless. Sean, his best friend, was crying and, to be honest, nobody blamed him. The waiting, the noise, the smell, the fear, the waiting. 

The flag, the flag was up, the flag is up. Word spread quickly cutting through the noise. The French had done it! If they could, we can too. The first man jumped up and then the next. It was infectious. Was the order given? Did he miss it? Too late now as legs betray him and race towards oblivion. Bullets fly all around. The crash of those guns will never leave. With trusty Lee Enfield in hand crashing forward. The fighting was intense. Friend or foe? Bodies lie still grasping those internal ladders but no legs to climb them. It was as if a red mist had risen and everything slowed down. Screams pierced the blur of terror Blood everywhere. So many dead and all for a wall. More screaming and yelling. Was that young Sean lying there? 

Watching in slow motion as three Russians fought with an officer of the 30th Foot. He didn’t know him but the colours had been drilled into him back at Birr. The crack of a rifle close by startling him awake and realising it was his rifle pressed against his cheek that made that noise. One of the Russians fell and the three men looked his way. Those damned legs again. Charging forward John pierced the soldier with the surprised and hateful look in his eyes. He fell backwards, gripping the bayonet on John’s rifle. The third Russian soldier dropped his sword and ran back towards his lines. John didn’t shoot, he knew that feeling so clearly on the Russian’s face. He lifted the officer, now unconscious, and headed back towards his own lines. Passing Colonel Maude of the 3rd Foot on the way, John could see he was in a bad way. Good old Maude, in the thick of it with his men unlike some of those others. He looked near death and John hoped that old mother Seacole was waiting for him with open arms. 

Less than two years after his brave deeds, John and the 3rd Foot are stationed on the sun soaked island of Corfu. The fortress here reminds John of Malta and the contrast between the hell of Sebastopol and here are stark. Perhaps here he started to think of home again and returning to what was left of his homeland. Perhaps the now Corporal Connors would be a lifelong soldier. On the 29th January 1857 on the battlements of Corfu at Port Neuf just sixteen months after his act of selflessness, John plunged to his death. The tide of time hides the details of what happened to him. 

John Connors was awarded the Victoria Cross on the 24th February 1857 for his valour at the Battle of the Great Redan. Colonel Fredrick Maude who survived the battle was also awarded the Victoria Cross. John would never know the recognition he received or that his memory would last the test of time.

Leaping forward another 166 years and John Connors VC is still at his last post on Corfu. A chance meeting for this writer with Alexandros Anemogiannis, manager at The Corfu Palace Hotel, indicated a visit to the beautiful British Cemetery nearby shouldn’t be missed. An oasis of history, tortoises, wild orchids and cooling shade were too much to resist. The highlight of the planned visit was the discovery that it was the resting place of a Victoria Cross recipient. That highlight unfortunately turned into a low point when John Connors VC was finally located. 

The memorial to a VC winner was in a sorry state. John Connors VC didn’t leave my thoughts for the rest of that vacation or when returning home. Something had to be done. People had to know. Someone must be responsible for this. And so began a journey of learning, badgering, writing and annoying. Emails to The Corfu Heritage Foundation, chats with The Victoria Cross Trust and also The Victoria Cross and George Cross Association. Everyone recognised that the situation wasn’t appropriate and something had to be done. These things take time and patience is apparently a virtue. One year later sitting here across from the new headstone organised by the wonderful VCGC Association and I must have something in my eye, as I wipe away a tear. 

From his beautiful Corfu last post, John Connors VC can witness the going down of the sun through the trees. At 26 years of age, he isn’t wearied and the years haven’t condemned him. Our only job is to remember him. 

If you are in sun soaked Corfu town and want a break from the heat then go say hello to John. He rests within a beautiful oasis, at the end of a tree lined path, waiting to hear from you. For that matter, wherever you are, there will be others like him in far flung places resting where they fell for our tomorrows. 

Thank you to all involved in this journey for me including; Rebecca Maciejewska, CEO of the VC&GC Association, Keith Lumley, Chair of VC Trust and Scotmint for donation of the replica VC that now is with John Connors VC. 

Ever since the passing of its Chairman, Count Spiro Flamburiari (1930-2023), things at the Corfu Heritage Foundation sadly have come to a standstill. The succeeding authority, the Flamburiari Foundation, will take rather long to stand on its feet and operate smoothly. Meantime, however, the Corfu Heritage Foundation is kept alive with private initiative! Impressed by the Corfu Heritage Plaques sprawling all over the old town, the hotel Bella Venezia (www.bellaveneziahotel.com), founded in 1988 over a 19th century residence, took it upon itself to create its own, in order to commemorate the fact that where the business operates used to be a high school for girls in the period 1944-1975.

It is a fact that the Corfu Old Town has the peculiarity of being dense and rich with history. Every alleyway holds secrets that the Corfu Heritage Foundation has helped to uncover and bring to light. An exclusive hyperlink of its website publishes a map that lists 53 places and 49 personalities of note in relation to the town (www.corfuheritagefoundation.org/plaques/). Only 18 plaques have been created and mounted on town walls so far.

With the Corfu Heritage Foundation at a standstill, it is up to private initiative to carry on the project. Interested parties should get in touch with the foundation for advice and order their plaques with Mr Nikos Kaloudis (+30 6944 453 777, 1980art@gmail.com).

By Megakles Rogakos, MA MA PhD

The Corfu Heritage Foundation bids farewell to Lord Jacob Rothschild (1936-2024), 4th Baron Rothschild, OM GBE CVO. He was a great British peer, investment banker and a member of the namesake banking family.

Aside his business, he was a passionate financier and patron of the arts, commissioning contemporary works and also sponsoring cultural projects. He played a prominent role in arts philanthropy in Britain as chair of the National Gallery from 1985 to 1991 and of the National Heritage Memorial Fund from 1992 to 1998. At the same time, he supported culture in Greece, turning out to be a great philhellene, comparable to Lord Frederick North (1766-1827), 5th Earl of Guilford, founder of the Ionian Academy in 1824, with whom he felt to have affinities – similar educational background and cultural interests.

It was especially through his mother’s marriage to Nico Hadjikyriaco-Ghika (1906-1994) that he fell in love with Corfu and things Greek. He cared for his summer home at Kanonas, Corfu, and turned it into a place to display his art collection and serve as his headquarters for the archaeological excavations he sponsored at Butrint, Albania’s greatest classical site. He supported the publication Reincarnated Painting: Sculpture by Ghika that ACG Art of the American College of Greece produced in 2006 to celebrate the centenary of the artist’s birth (www.acgart.gr/ACG-EXHIBITS/PAST/GHIKA/GHIKA.htm).

He had close ties with both the Count and Countess Spiro Flamburiari and made a lasting promise to be there for them whenever a significant opportunity of cultural collaboration arose. It was so that on 30 May 2014 he attended the unveiling of the bust of Edward Lear, commissioned to Margo Roulleau-Gallais by Mr Derek Johns and the Count, both founders of the Edward Lear Society, at the Corfu Reading Society (www.edwardlearsociety.org/2014/06/19/edward-lear-bust-finds-permanent-home-corfu-reading-society/). In 2018 the Rothschild Foundation sponsored the Corfu Heritage Foundation’s publication for the bicentenary of the Order of St Michael and St George (www.corfuheritagefoundation.org/order-of-saint-michael-saint-george/). In 2022 the Rothschild Foundation again joined forces with the Corfu Heritage Foundation to acquire on behalf of the Ionian University the degree that the University of Oxford bestowed on Guilford in 1819, as part of his efforts to establish the Ionian Academy (www.corfuheritagefoundation.org/the-ionian-university-honours-guilford/). In 2024, once again, the Rothschild Foundation aided the Corfu Heritage Foundation in order to produce a lavish album to honour Guilford on the 200th anniversary of the Ionian Academy (www.corfuheritagefoundation.org/1824-2/).

Now, Lord Rothschild lives on through his eloquent portrait by Lucian Freud, created over the period of three years, 1986-1989, at a time when he was chairing the National Gallery.

His daughter Hannah Rothschild CBE (b. 1962) and grandson Mr Edoardo Tomassini-Rothschild (b. 1994), who have both already left a clear cultural imprint, are bound to continue along Lord Rothschild’s art-loving course.

Athens, 26 February 2024

The Board of Directors of the Corfu Reading Society invites you to the festive event for the inauguration of the elevator installed in the Society’s building, thanks to the extraordinary generosity of its Honorary President and Grand Benefactor, Count Spiro L. Flamburiari The event will be accompanied by musical ensembles by the “Mantzaros” and “Kapodistrias” Philharmonic Societies. The event will take place on Friday, 22 September 2023, at 8 p.m. There will be a simulcast on the Society’s YouTube channel: https://www.youtube.com/@AnagnostikiEtairiaKerkyra

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας σας προσκαλεί στην εορταστική εκδήλωση για τα εγκαίνια του ανελκυστήρα που εγκαταστάθηκε στο κτήριο της Εταιρίας, χάρη στην εξαιρετική γενναιοδωρία του Επίτιμου Προέδρου και Μεγάλου Ευεργέτη της, Κόμη Σπύρου Λ. Φλαμπουριάρη. Η εκδήλωση θα πλαισιωθεί από μουσικά σύνολα των Φιλαρμονικών Εταιριών «Μάντζαρος» και «Καποδίστριας». Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Παρασκευή, 22 Σεπτεμβρίου 2023, στις 8 μ.μ. Θα υπάρχει ταυτόχρονη εκπομπή στο κανάλι της Εταιρίας στο YouTube: https://www.youtube.com/@AnagnostikiEtairiaKerkyra

The Administrative Committee of the Corfu Reading Society acknowledges that its General Assembly at its meeting, on 6 April 2022, decided to declare the Great Benefactor of the Society, Spiro L. Flamburiari, Honorary President for his extraordinary generosity and his decisive contribution to the modernisation of the Reading Society. Therefore, it awarded to him a relevant honorary bronze plaque on the day of the inauguration of the elevator that was installed in the building, thanks to his help, in Corfu on 22 September 2023.

Η Διοικητική Επιτροπή Γενική Συνέλευση της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας στη συνεδρίασή της, στις 6 Απριλίου 2022, αποφάσισε να ανακηρυχθεί Επίτιμος Πρόεδρος ο Μέγας Ευεργέτης της Εταιρίας, Σπύρος Λ. Φλαμπουριάρης, για την εξαιρετική γενναιοδωρία του και την καθοριστική συμβολή του στον εκσυγχρονισμό της Αναγνωστικής. Ως εκ τούτου, του απένειμε σχετική τιμητική χάλκινη πλακέτα κατά την ημέρα των εγκαινίων του ανελκυστήρα που εγκαταστάθηκε στο κτήριο, χάρη στην αρωγή του, στην Κέρκυρα στις 22 Σεπτεμβρίου 2023.

The Administrative Committee of the Corfu Reading Society acknowledges that the installation of the elevator and the other renovation works of the building, during the years 2016-2023, are due to the extraordinary generosity of the Great Benefactors of the Society, Spiro and Milly Flamburiari.

Η Διοικητική Επιτροπή της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας αναγνωρίζει ότι η εγκατάσταση του ανελκυστήρα και τα άλλα έργα ανακαίνισης του κτηρίου, κατά τα έτη 2016-2023, οφείλονται στην εξαιρετική γενναιοδωρία των Μεγάλων Ευεργετών της Εταιρίας, Σπύρου και Μίλης Φλαμπουριάρη.

Spiro Flamburiari and his beneficial actions for Corfu

Vasilis Kakavakis writes from Corfu, 30 August 2023

– The Family

The Flamburiari family originally came from Constantinople and were members of the Byzantine aristocracy. In 1453, they emigrated to Venice, where they settled. Later, they went to Crete during the Venetian occupation. The Flamburiari rendered extensive military service to the Venetian Republic, and in return for these services the Venetians conferred on the family the title of Count, which had the hereditary right to pass on to their male descendants. Also, they are registered in the Libro d’Oro and were vested with large estates. The family included distinguished personalities, who played important roles in the history of Greece, such as Anastasios Flamburiaris (1774-1828) – President of the Ionian Senate and member of the Filikí Etereía (Friendly Brotherhood), Dionysios Flamburiaris (1790-1874) – Prosecutor of Zakynthos also a Filikos who was awarded the Grand Cross of St Michael and St George in 1857; and Georgios Leonidou Flamburiaris (1857-1935) who was President of both the Corfu Philharmonic Society and the Corfu Reading Society.

– The Corfu Heritage Foundation and its Objectives

The Corfu Heritage Foundation was founded on 6 April 2000. It is a modern Foundation adapted to the needs of our time. In addition, it has a significant collection of artworks by various local and international artists, the majority of which depict Corfu and the Ionian Islands. Its main objectives are the promotion of Anglo-Hellenic relations, the restoration of the island’s buildings of historical importance, the preservation of important monuments, the support of the objectives of the Corfu Reading Society, the support of the Mantzaros Philharmonic Society, the establishment and mounting of the Corfu Heritage Foundation’s memorial plaques, the curation of permanent or temporary art exhibitions, the promotion of the sport of cricket and major publications.

– Count Spiro Flaburiari – President of the Corfu Heritage Foundation

Spiro Flamburiari has lived most of his life in London and is married to the English lady, Milly Flamburiari, who is a beloved and distinguished painter. His character is defined by consistency, continuity and confidence in everything he does. His whole life has been dedicated to the promotion of the island and its welfare. In 2014 he co-founded with Mr. Derek Johns, former Director of Sotheby’s, the Edward Lear Society (www.edwardlearsociety.org), to honor and promote the understanding of this artist, whose works represent an important link between England and Corfu. He has worked for a number of years as a goodwill ambassador promoting Anglo-Hellenic relations through the various activities and events he has organised through the Corfu Heritage Foundation. He sets goals and achieves them with the stubbornness that pervades his personality. In Corfu, as he himself says, he fights for all things good for the island, but also for the revitalization of the Reading Society of Corfu, the oldest intellectual institution in Greece.

– Commemorative Plaques of Corfu Heritage

A basic and noteworthy achievement are the Commemorative Plaques of Corfu Heritage, which display cultural educational achievement associated with the island. They were created due to the vision of Spiro Flamburiari, to spread the local history in a general way, as such address the general public. A major Athenian newspaper devoted an entire page stating that “with the Commemorative Plaques, the history of Corfu is written on its walls”. These plaques are mounted on buildings associated with important personalities.

– The Obelisk for 1716

An important cultural project of the Corfu Heritage Foundation is the monumental “Obelisk for 1716”, which Spiro Flamburiari envisioned and built to honour the people of Corfu, the Ionian Islands and other Europeans who successfully fought against the invasion of the Ottoman Turks. Although Marshal Schulenburg has been honoured with a statue, the ordinary citizens who fought for the holy cause of saving the city of Corfu from the Ottoman Turks have never been acknowledged until now. This was an extremely important event, as the victory of the Christians under the walls of Corfu marks the end of the Ottoman advance into Europe, the development of the Enlightenment Movement and the emergence of a contemporary civil Democracy. This great event of Western history, which kept Europe Christian, is what the Corfu Heritage Foundation wanted to highlight with the construction of this monument. The Obelisk is eight meters high and was designed by the Corfiot architect Periklis Lascari. It is made of Lecce stone (pietra leccese) and weighs fifteen tons. The construction of the base of the Obelisk was designed by civil engineer Thanasis Makris.

– The Publications

The Corfu Heritage Foundation has published a series of particularly important books. First, the book, entitled “Corfu – The Garden Island”, includes a diverse view of the history of Corfu covering the early period, the Venetian rule, the French period and the British Protectorate. It includes several chapters written by international experts – it has a foreword by the HRH Duke of Kent, an historical review by Lord John Julius Norwich, an early history by Dr Andrew Sinclair, a treatise on Venetian rule by Lord Michael Pratt, another on the time of the British Protectorate by Frank Giles, another on the Corfu estates by Countess Milly Flamburiari, an essay on the Achilleion by Major John Forte, a note of childhood memories of Gerald Darrell, on architecture by professor Aphrodite Agoropoulou-Birbili, on culture by Dr Evita Arapoglou, a treatise on Edward Lear by Peter Naum, on music by Helena Matheopoulos, on flora by Ann Nash, another on photography by Fritz von der Schulenburg and Christopher Simon Sykes, on cricket by Lord Ian Or-Ewing and, finally, on Olive Presses by Augustus Sordinas.

Subsequently, the album “An Anglo-Hellenic Celebration of the Bicentenary of the Order of St Michael and St George 1818-2018” was another great publication, for which HM Queen Elizabeth II conveyed her praise in writing. This is also prefaced by HRH Duke of Kent, H.E. British Ambassador and the President of the Foundation. The main axes of the publication concern romanticism, the music of 1818, the history of the order, the Mantzaros Philharmonic Society, the history of the Ionian Academy and two visual art exhibitions – one with a historical and another with a contemporary perspective – curated by Dr Megakles Rogakos on the theme of the sculpture Britannia by Pavlos Prosalentis. The back cover of the album is decorated with a work by Milly Flamburiari.

Our Foundation, under the auspices of the Region of the Ionian Islands and in collaboration with the Cultural Foundation of Tinos, organised events to celebrate the 200th anniversary of the Greek Revolution with a festival under the title “Hymn to Liberty”. Undoubtedly, the success of this festival was due to the collective effort and the fruitful cooperation of these institutions, which for the first time merged the Ionian and the Aegean to commemorate our national anniversary. In this edition, topics of historical interest written by eminent historians are published, the role played by the Ionian Islands in the liberation struggle is also mentioned, and a series of important images and portraits of prominent Greeks and foreigners whose participation in the Greek Revolution was decisive are published.

On this occasion it is worth noting that under the auspices of the Ionian University, the British Embassy Athens, the Corfu Reading Society, the Rothschild Foundation and the Corfu Heritage Foundation are organising the celebration of the 200th anniversary of the founding of the Ionian Academy, the first Greek-speaking University in the Eastern Mediterranean, in Corfu in 2024. The related events primarily honour Lord Frederick North, 5th Earl of Guilford (1766-1827), founder of the Academy, who is a major Philhellenic.

– The offer of the Corfu Heritage Foundation to Corfu and to its citizens

The Foundation has done much for Corfu and its citizens. It has informed young and older people via the Commemorative Plaques of Corfu Heritage. In addition, the great events it has organised have given the general public the opportunity to learn about historical or cultural events, works of art and important documents. All publications – but mainly the book “Corfu – The Garden Island” – are regularly donated by the President of the Foundation and the Governor of the Region of Ionian Islands, Rodi Kratsa-Tsagaropoulou, to officials who visit the island from time to time. In this way the culture, arts, history, music, cricket and traditions of Corfu are exported worldwide.

We return to the iconic “Obelisk for 1716” which, although not yet installed due to bureaucratic procedures, is a great tribute. We hope it will soon be inaugurated fulfilling the debt due to all our freedom fighters.

– The Emilia & Spiro Flamburiari Foundation

In conclusion, the 1st of June 2023 is a historic day for the creation of the Emilia and Spiro Flamburiari Foundation – an act informed of great vision for the future. An institution that will leave an imprint on the next generations, because, in excess of other institutions, it is not only concerned with the transfer of certain real estate and assets – (it is based in the historic Cavalieri Hotel). This Foundation, with shares in businesses at home and abroad, will additionally be a living cell that will provide work for families, generate income for scholarships and support some of the iconic institutions of Corfu.

Source: Corfu Heritage Foundation

www.corfuheritagefoundation.org

http://kerkyraion-istoria.blogspot.com/2023/08/blog-post_30.html?m=1

[translation in Greek of the text above by Dr Megakles Rogakos]

Ο Σπύρος Φλαμπουριάρης και οι ευεργετικές δράσεις του για την Κέρκυρα

Γράφει ο Βασίλης Κακαβάκης από την Κέρκυρα, 30 Αυγούστου 2023

– Η Οικογένεια

Η οικογένεια Φλαμπουριάρη ήταν εγκατεστημένη στην Κωνσταντινούπολη και αποτελούσε μέλος της Βυζαντινής αριστοκρατίας. Κατά το 1453 κατέφυγε στη Βενετία όπου εγκαταστάθηκε. Αργότερα, μετέβη στην Κρήτη κατά το διάστημα της Βενετικής κατοχής. Οι Φλαμπουριάρη είχαν προσφέρει σπουδαίες στρατιωτικές υπηρεσίες στη Βενετική Δημοκρατία και, σε ανταπόδοση αυτών των υπηρεσιών, οι Βενετοί απέδωσαν στην οικογένεια τον τίτλο του Κόμητος, τον οποίο είχαν το δικαίωμα να τον κληροδοτούν στα άρρενα τέκνα τους. Επίσης, τους είχαν εγγράψει στη Χρυσή Βίβλο και τους παρείχαν μεγάλες κτηματικές εκτάσεις. Στην οικογένεια συγκαταλέγονται υψηλές προσωπικότητες που διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας, όπως οι Αναστάσιος Φλαμπουριάρης (1774-1828) – Πρόεδρος της Ιονίου Γερουσίας και μέλος της Φιλικής Εταιρείας, Διονύσιος Φλαμπουριάρης (1790-1874) – Εισαγγελέας Ζακύνθου επίσης Φιλικός και τιμημένος με τον Μεγαλόσταυρο των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου το 1857 και Γεώργιος Λεωνίδου Φλαμπουριάρης (1857-1935) που διετέλεσε Πρόεδρος τόσο στη Φιλαρμονική Εταιρία Κερκύρας, όσο και στην Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας.

– Το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς και οι Στόχοι του

Το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς ιδρύθηκε στις 6 Απριλίου 2000. Αποτελεί ένα Ίδρυμα σύγχρονο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες των ημερών μας. Επιπλέον, διαθέτει μία σημαντική συλλογή έργων τέχνης από διαφόρους τοπικούς και διεθνείς καλλιτέχνες, η πλειοψηφία των οποίων απεικονίζει την Κέρκυρα και τα Ιόνια Νησιά. Οι βασικοί στόχοι του είναι η προώθηση των αγγλοελληνικών σχέσεων, η αποκατάσταση των κτιρίων ιστορικής σημασίας του νησιού, η διατήρηση σημαντικών μνημείων, η υποστήριξη των σκοπών της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, η υποστήριξη της Φιλαρμονικής Εταιρείας Μάντζαρος, η θεσμοθέτηση και η ανάρτηση των αναμνηστικών πινακίδων Κερκυραϊκής Κληρονομιάς, η οργάνωση μονίμων ή προσωρινών εκθέσεων τέχνης, η προώθηση του αθλήματος του κρίκετ και σημαντικές εκδόσεις.

– Ο Κόμης Σπύρος Φλαμπουριάρης – Πρόεδρος του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς

Ο Σπύρος Φλαμπουριάρης έχει ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Λονδίνο και είναι παντρεμένος με την Αγγλίδα Μίλλυ Φλαμπουριάρη, που είναι αγαπητή και αξιόλογη ζωγράφος. Ο χαρακτήρας του σκιαγραφείται από συνέπεια, συνέχεια και εμπιστοσύνη σε ό,τι κάνει. Όλη η ζωή του έχει αφιερωθεί στην προβολή του νησιού και την ευημερία του. Το 2014 συνίδρυσε με τον κ. Ντέρεκ Τζώνς, πρώην Διευθυντή του Οίκου Σόθμπις, την Εταιρεία Έντουαρντ Λίαρ (www.edwardlearsociety.org), για να τιμήσει και να προωθήσει την κατανόηση του καλλιτέχνη, που αντιπροσωπεύει με τα έργα του έναν σημαντικό δεσμό μεταξύ Αγγλίας και Κερκύρας. Έχει εργαστεί επί σειρά ετών, ως Πρεσβευτής Καλής θελήσεως προωθώντας τις αγγλοελληνικές σχέσεις, μέσω των διαφόρων δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων που έχει διοργανώσει μέσω του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς. Θέτει στόχους και τους επιτυγχάνει με το πείσμα που διακατέχει την προσωπικότητά του. Στην Κέρκυρα, όπως λέγει και ο ίδιος, παλεύει επιδιώκοντας το καλύτερο για το νησί, αλλά και για την αναζωογόνηση της Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, του παλαιοτέρου πνευματικού ιδρύματος της Ελλάδος.

– Αναμνηστικές Πινακίδες Κερκυραϊκής Κληρονομιάς

Βασική και αξιοσημείωτη προσφορά αποτελούν οι Αναμνηστικές Πινακίδες Κερκυραϊκής Κληρονομιάς που προσφέρουν πολιτιστικό και εκπαιδευτικό έργο. Δημιουργήθηκαν λόγω του οράματος του Σπύρου Φλαμπουριάρη, να διαδώσει σε γενικευμένο βαθμό την τοπική ιστορία, καθώς απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα αφιέρωσε ολόκληρη σελίδα της που ανέφερε ότι «με τις Αναμνηστικές Πινακίδες, η ιστορία της Κερκύρας γράφεται στους τοίχους της». Αυτές οι πινακίδες είναι αναρτημένες σε κτήρια που σχετίζονται με σημαντικές προσωπικότητες.

– Ο Οβελίσκος για το 1716

Σημαντικό πολιτιστικό έργο του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς είναι και ο μνημειώδης «Οβελίσκος για το 1716», που ο Σπύρος Φλαμπουριάρης οραματίστηκε και κατασκεύασε για να τιμήσει τους Κερκυραίους, τους Επτανησίους και λοιπούς Ευρωπαίους που πολέμησαν επιτυχώς κατά της εισβολής των Οθωμανών Τούρκων. Ενώ έχει τιμηθεί με ανδριάντα ο στρατάρχης Σούλενμπουργκ, δεν είχαν ποτέ μέχρι σήμερα τιμηθεί οι απλοί πολίτες που πολέμησαν για τον ιερό σκοπό να διασώσουν την πόλη της Κερκύρας από τους Οθωμανούς Τούρκους. Πρόκειται για ένα εξαιρετικής σημασίας γεγονός, καθώς η νίκη των Χριστιανών κάτω από τα τείχη της Κερκύρας, οροθετεί το τέλος της Οθωμανικής προέλασης στην Ευρώπη, την ανάπτυξη του κινήματος του Διαφωτισμού και τη γέννηση της σύγχρονης αστικής Δημοκρατίας. Αυτό το μεγάλο γεγονός για τη Δυτική ιστορία, που διετήρησε την Ευρώπη χριστιανική, θέλησε να αναδείξει το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς με την κατασκευή αυτού του μνημείου. Ο Οβελίσκος είναι ύψους οχτώ μέτρων και σχεδιάστηκε από τον Κερκυραίο αρχιτέκτονα Περικλή Λάσκαρη. Είναι κατασκευασμένος από πέτρα Λετσέζε (pietra leccese) και ζυγίζει δεκαπέντε τόνους. Η κατασκευή της βάσης του Οβελίσκου σχεδιάστηκε από τον Πολιτικό Μηχανικό Θανάση Μακρή.

– Οι Εκδόσεις

Το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς έχει εκδώσει μία σειρά από ιδιαίτερα σημαντικά βιβλία. Αρχικά, το βιβλίο με τίτλο «Κέρκυρα – Η Νήσος Κήπος», περιλαμβάνει μία ποικιλόμορφη άποψη της ιστορίας της Κερκύρας που καλύπτει την πρώιμη περίοδο, τη Βενετική κυριαρχία, τη Γαλλική περίοδο και το Βρετανικό προτεκτοράτο. Περιλαμβάνει αρκετά κεφάλαια γραμμένα από διεθνείς ειδικούς επιστήμονες – πρόλογο του Δούκα του Κεντ, ιστορική αναδρομή του Λόρδου Τζων Τζούλιους Νόριτς, πρώιμη ιστορία του Δρος Άντριου Σίνκλαιρ, βενετική κυριαρχία του Λόρδου Μάικλ Πρατ, Βρετανικό προτεκτοράτο του Φρανκ Τζάιλς, επαύλεις της Κόμησσας Μίλλυς Φλαμπουριάρη, το Αχίλλειον του Ταγματάρχη Τζων Φορτ, παιδικές μνήμες του Τζέραλντ Ντάρελ, αρχιτεκτονική της καθηγήτριας Αφροδίτης Αγοροπούλου-Μπιρμπίλη, πολιτισμό της Δρος Εβίτας Αράπογλου, Έντουαρντ Λίαρ του Πήτερ Ναούμ, μουσική της Έλενας Ματθαιοπούλου, βοτανική της Ανν Νας, φωτογραφία των Φριτς φον ντερ Σούλενμπουργκ και Κρίστοφερ Σάιμον Σάικς, κρίκετ του Λόρδου Ίαν Ορ-Γιούινγκ και ελαιοτριβεία του Αυγούστου Σορδίνα.

Εν συνεχεία, το λεύκωμα «Ένας Ελληνοαγγλικός Εορτασμός για τη 200ετρήριδα του Τάγματος των Αγίων Μιχαήλ και Γεωργίου 1818-2018» είναι μία άλλη σπουδαία έκδοση, για την οποία η ΑΜ Βασίλισσα Ελισάβετ εξέφρασε εγγράφως τον έπαινό της. Προλογίζεται και αυτό από τον Δούκα του Κεντ, την Α.Ε. Βρετανίδα Πρέσβειρα και τον Πρόεδρο του Ιδρύματος. Οι κύριοι άξονες της έκδοσης αφορούν τον Ρομαντισμό, τη Μουσική του 1818, την Ιστορία του Τάγματος, τη Φιλαρμονική Εταιρεία Μάντζαρος, την ιστορία της Ιονίου Ακαδημίας και δύο εικαστικές εκθέσεις τέχνης -μία με ιστορική και άλλη με σύγχρονη προοπτική- υπό την επιμέλεια του Δρος Μεγακλή Ρογκάκου με θέμα το γλυπτό Βρεταννία του Παύλου Προσαλέντη. Το οπισθόφυλλο του λευκώματος κοσμεί έργο της Μίλλυς Φλαμπουριάρη.

Το Ίδρυμά μας, υπό την αιγίδα της Περιφερείας Ιονίων Νήσων και σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, οργάνωσε τις εκδηλώσεις για τον εορτασμό της 200ετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης με ένα φεστιβάλ υπό τον τίτλο «Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν». Αναμφιβόλως η επιτυχία του φεστιβάλ οφειλόταν στη συλλογική προσπάθεια και στη γόνιμη συνεργασία των ιδρυμάτων μας, που συνέδεσαν για πρώτη φορά Ιόνιο και Αιγαίο για να τιμήσουν την εθνική μας επέτειο. Στην εν λόγω έκδοση δημοσιεύονται θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος γραμμένα από διαπρεπείς ιστορικούς, γίνεται αναφορά στον ρόλο που διεδραμάτισαν στον απελευθερωτικό Αγώνα και οι Ιόνιες Νήσοι και δίδονται στη δημοσιότητα μία σειρά από σημαντικές εικόνες και προσωπογραφίες επιφανών Ελλήνων και ξένων των οποίων η συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση ήταν αποφασιστική.

Με αυτήν την ευκαιρία αξίζει να γίνει γνωστό ότι υπό τη σκέπη του Ιονίου Πανεπιστημίου, η Πρεσβεία του Ηνωμένου Βασιλείου στην Αθήνα, η Αναγνωστική Εταιρία Κερκύρας, το Ίδρυμα Ρόθτσαϊλντ και το Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς οργανώνουν τον εορτασμό της 200ής επετείου της ίδρυσης της Ιονίου Ακαδημίας, του πρώτου ελληνόφωνου Πανεπιστημίου στην Ανατολική Μεσόγειο, στην Κέρκυρα το 2024. Οι σχετικές εκδηλώσεις τιμούν πρωτίστως τον Λόρδο Φρέντερικ Νορθ, 5ο Κόμη του Γκίλφορντ (1766-1827), ιδρυτή της Ακαδημίας, που είναι μείζων φιλέλληνας.

– Η προσφορά του Ιδρύματος Κερκυραϊκής Κληρονομιάς στην Κέρκυρα και στους πολίτες της

Το Ίδρυμα έχει προσφέρει αρκετά στην Κέρκυρα και στους πολίτες της. Έχει επιμορφώσει μικρούς και μεγάλους περιπατητές με τις Αναμνηστικές Πινακίδες Κερκυραϊκής Κληρονομιάς. Εξάλλου, οι σπουδαίες εκδηλώσεις που έχει διοργανώσει έχουν χαρίσει στο ευρύ κοινό τη δυνατότητα να γνωρίσουν ιστορικά ή πολιτιστικά γεγονότα, έργα τέχνης και σημαντικά έγγραφα. Όλες οι εκδόσεις -κυρίως όμως το βιβλίο «Κέρκυρα – Η Νήσος Κήπος»- δωρίζονται από τον Πρόεδρο του Ιδρύματος και την Περιφερειάρχη Ιονίων Νήσων Ρόδη Κράτσα-Τσαγκαροπούλου σε επίσημα πρόσωπα που επισκέπτονται το νησί. Με αυτόν τον τρόπο εξάγεται παγκοσμίως ο πολιτισμός, οι τέχνες, η ιστορία, η μουσική, το κρίκετ και οι παραδόσεις της Κερκύρας.

Επανερχόμαστε στον εμβληματικό «Οβελίσκο για το 1716» που αν και δεν έχει τοποθετηθεί ακόμη λόγω γραφειοκρατικών διαδικασιών, αποτελεί ένα σπουδαίο αφιέρωμα. Ελπίζουμε σύντομα να εγκαινιαστεί επιτελώντας το οφειλόμενο χρέος σε όλους τους αγωνιστές υπέρ της ελευθερίας μας.

– Το Ίδρυμα Αιμιλίας & Σπύρου Φλαμπουριάρη

Εν κατακλείδι, η 1η Ιουνίου 2023 είναι ιστορική ημέρα για τη δημιουργία του Ιδρύματος Αιμιλίας και Σπύρου Φλαμπουριάρη – μία πράξη με πολλή ενόραση για το μέλλον. Ένα ίδρυμα που θα αφήσει αποτύπωμα στις επόμενες γενεές, γιατί σε υπέρβαση από άλλα ιδρύματα, δεν αφορά μόνον στη μεταβίβαση ορισμένων ακινήτων και περιουσιακών στοιχείων (εδράζει στο ιστορικό Ξενοδοχείο Καβαλιέρι). Το ίδρυμα αυτό με μετοχές σε επιχειρήσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, θα είναι επιπλέον ένα ζωντανό κύτταρο που θα δίδει εργασία σε οικογένειες, θα παράγει εισόδημα για υποτροφίες και θα υποστηρίζει ορισμένα εμβληματικά ιδρύματα της Κερκύρας.

Πηγή: Ίδρυμα Κερκυραϊκής Κληρονομιάς

www.corfuheritagefoundation.org

http://kerkyraion-istoria.blogspot.com/2023/08/blog-post_30.html?m=1

Mr Haris Yiotis

Deputy Mayor of Daily Matters

Municipality of Corfu

Corfu, 28 August 2023

Dear Mr Yiotis,

Subject: Conservation initiative of the Aspiotis Family Tomb in the Municipal Cemetery of Corfu

On 23 August, the President of the Corfu Heritage Foundation Count Spiro Flamburiari sent a letter to the Head of Cemeteries of the Municipality of Corfu, Mr Spyros Vavaris, regarding our offer to conserve the Aspiotis Family Tomb. Today, after three working days, we received a call informing us that the Cemeteries Manager deals only with financial matters and that you are responsible for this matter.

One of the goals of the Corfu Heritage Foundation is to preserve historical monuments. I am active in this area, as a PhD art historian, who has experience in conservation matters during my tenure as curator of the collection of the American College of Greece (2004-2012) and of our Foundation’s collection (2016 to the present).

With this letter we bring to your attention as a subject the Aspiotis Family Tomb in the Municipal Cemetery of Corfu, an exceptional work of 1893 by the romantic sculptor Evangelos Kallos (1861-1931). In this important monument there were chronic natural damages, which we judged to be in need of urgent restoration. The attached three photos numbered from 1 to 3 show that the condition of the stone construction and decoration of the tomb was critical.

Therefore, the Corfu Heritage Foundation undertook to take care of the basic maintenance of the urgent matters as soon as possible. For this reason we thought it prudent – as it would take time for you to approve our offer in writing – to do the right thing at our own risk. Therefore, in this letter the four photographs numbered 4 to 7 record our beneficial interventions. We note that this initiative of ours was taken without your prior approval exceptionally due to the criticality of the situation of the monument in question.

We are given the opportunity here to point out that the cemeteries of historic cities, such as the Old Town of Corfu, are places of history, culture and heritage. Unfortunately, all the cemeteries of the city in question – Municipal, British, Jewish and Catholic – need permanent checks and life-saving interventions. We inform you, for future reference, that our Foundation offers to contribute to this specific need in a consultative and practical manner after consultation with your department.

Yours sincerely,

Magakles Rogakos

Communication Officer of the Corfu Heritage Foundation

Copies:

Mrs Meropi-Spyridoula Ydraiou, Mayor of Corfu

Count Spiro Flamburiari, Chairman of the Corfu Heritage Foundation

Miguel de Cervantes is inspired by Greece in Corfu

By Megakles Rogakos, MA MA PhD

Miguel de Cervantes (1547-1616), deified as one of the most important authors of world literature, lived for a short time but with decisive action and memorable writing on Greek soil, in Corfu.

When the Ottoman Empire, under Sultan Selim II (1524-1574), occupied Cyprus in 1570, it broke with other great powers of the time. This was followed by a military conflict of the Ottoman navy with the fleet of the Holy League (Lega Santa), created by the alliance of states – Genoa, Malta, Savoy, Spain, Tuscany, Urbino, Vatican and Venice.

Cervantes found himself aboard the ship “Marquesa” with a soul full of desire for action. The fight, which became known as The Naval Battle of Nafpaktos (La Battaglia di Lepanto), was fierce. On 7 October 1571, victory crowned the side of the allies resulting in the total destruction of the Ottomans and the dominance of the Holy Union in the Mediterranean.

The action of Cervantes, during the said fight, was characterised by great bravery and perseverance. Despite receiving injuries, he never stopped fighting. “I will die fighting”, he declared to the captain. He survived the two shots he received in the chest but was unable to save his arm from the third one which was permanently disabled. In the first chapter of his book Voyage to Parnassus (1614) he places the god Mercurius say to him: “I know that, in the naval bloody fight, / Thy left hand shattered lost the active power / It once possessed, for glory of the right!” (translated by James Y. Gibson, London: Kegan Paul, Trench & Co, 1883), prophesying his subsequent writing success. This victory marked Cervantes who realised the historical value of the fight in Nafpaktos. Cervantes fought for God and king with heroism that was recognised by both promotion in office and an increase in salary.

According to tradition, after his severe injury, he was taken to the Old Town of Corfu and was treated briefly, before his departure for Messina, in the hospital of the monastery maintained by the monks of St Augustine, near the Catholic church of the Annunciation (Annunziata), where the victors of the battle buried their noble dead – mainly Latins but also Greeks. There he conceived and wrote the long allegorical poem Journey to Parnassus (1614). It is a satire whose main object is to evaluate contemporary Spanish poets, fantastically gathered on Parnassus, and on the one hand to ridicule or sometimes eliminate those who, in his opinion, are inadequate, while on the other hand to praise those who he points out as especially worth the favour of Apollo.

The poem is divided into eight chapters, and the stanza is in tercets. The composition is half comic and half tragic. After many humorous incidents, Mercurius appears to Cervantes, who travels to Parnassus in a miserable state, greeting him with the title of “Adam of the poets”. Mercurius, after addressing him with many flattering words, leads him to an imaginary boat made entirely of different verses, which is intended to carry a cargo of Spanish poets to the realm of Apollo. The description of the boat is a comic allegory. Mercurius presents him with a list of poets whom Apollo wishes to meet. This list, due to the problematic nature of its praises, which is a strange mixture of irony, is read with some caution. In the middle of reading, Cervantes suddenly drops the list. Poets are now described as crowding the ship in numbers as innumerable as drops in the rain or grains of sand on the shore. And such a tumult ensues, that, to save the boat from sinking under their pressure, the sirens raise a raging storm that throws the unworthy poets overboard. The flights of fancy get wilder as the story progresses. The storm subsides and is followed by a rain of new generation of poets, falling from the clouds. One of the first to board the ship is Lope de Vega (1562-1635), to whom Cervantes takes the opportunity to pronounce an emphatic praise. The rest of the poem proceeds in the same vein.

After his convalescence, Cervantes continued his military career taking part with his brother, Rodrigo, in the victorious conclusion of the Ottoman Siege of Corfu, which lasted from August to September 1571.

It is known that on the occasion of his personal experiences Cervantes gave flesh and bones to his literary works, such as masterfully in his masterpiece, The Ingenious Gentleman Don Quixote de la Mancha (El ingenioso caballero don Quijote de la Mancha) of 1605 and 1615. The Journey to Parnassus (Viage del Parnaso), published in 1614, also drew elements from his experience of being on Greek land. By studying it, it is found that Cervantes introduces the reader to the indiscernible boundaries between myth and history, illusion and reality, idealism and realism and leaves it to the reader’s perception to distinguish them and learn from them.

The fact that Cervantes experienced, even for a little while, the Greek land with military and artistic action deserves to be highlighted. It would be wonderful if a skilled sculptor was commissioned to create in the wonderful way of imagination the moment when the Spanish poet in the Old Town of Corfu is inspired by Greece to take his readers on a journey to his own Parnassus.

Corfu, 23 August 2023

Bibliography

Eleni Lazaridou, “Miguel de Cervantes: a life like a novel” https://www.maxmag.gr/politismos/prosopa/thervantes/, 10 July 2019.

Miguel de Cervantes’ “Journey to Parnassus” (1614) https://en.wikipedia.org/wiki/Viaje_del_Parnaso

Spyros P. Gaoutsis, “Cultural traditions and devotions in Corfu, in the aftermath of the Battle of Nafpaktos” in 450th anniversary of the Battle of Nafpaktos. Kefalonia, GR: Odyssey Publications, 2021, pp 33-40.

§

Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες εμπνέεται από την Ελλάδα στην Κέρκυρα

Του Μεγακλή Ρογκάκου, MA MA PhD

Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547-1616), αποθεωμένος ως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, έζησε για μικρό διάστημα αλλά με αποφασιστική δράση και αξιομνημόνευτο σύγγραμμα σε ελληνική γη, στην Κέρκυρα.

Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπό τον σουλτάνο Σελίμ Β’ (1524-1574), κατέλαβε την Κύπρο το 1570 ήρθε σε ρήξη με άλλες μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Ακολούθησε στρατιωτική σύγκρουση του οθωμανικού ναυτικού με τον στόλο της Ιεράς Ένωσης (Λέγκα Σάντα), που δημιουργήθηκε από τη συμμαχία κρατών – Βατικανού, Βενετίας, Γένοβας, Ισπανίας, Μάλτας, Ουρμπίνο, Σαβοΐας και Τοσκάνης.

Ο Θερβάντες βρέθηκε στο πλοίο «Μαρκέσα» με την ψυχή γεμάτη επιθυμία για δράση. Η μάχη, που έγινε γνωστή ως Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λα Μπατάλια ντι Λεπάντο), ήταν άγρια. Στις 7 Οκτωβρίου 1571 νίκη στεφάνωσε την πλευρά των συμμάχων με αποτέλεσμα την πανωλεθρία των Οθωμανών και την κυριαρχία της Ιεράς Ένωσης στη Μεσόγειο.

Η δράση του Θερβάντες, κατά τη διάρκεια της εν λόγω μάχης, χαρακτηρίστηκε από μεγάλη γενναιότητα και επιμονή. Παρότι δέχθηκε τραυματισμούς, δεν σταμάτησε στιγμή να μάχεται. «Θα πεθάνω μαχόμενος», δήλωσε στον καπετάνιο. Επέζησε των δύο πυροβολισμών που δέχθηκε στον θώρακα αλλά δεν κατάφερε να σώσει από τον τρίτο το χέρι του που αχρηστεύτηκε για πάντα. Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Ταξίδι στον Παρνασσό (1614) θέτει τον θεό Μερκούριους να λέγει στον ίδιο: «Γνωρίζω καλά ότι στο σκληρό πεδίο της ναυμαχίας, έχασες την κινητικότητα από το αριστερό σου χέρι για τη δόξα του δεξιού σου», προφητεύοντας την κατοπινή του συγγραφική επιτυχία. Η νίκη αυτή σημάδεψε τον Θερβάντες που αντιλήφθηκε την ιστορική αξία της μάχης στη Ναύπακτο. Ο Θερβάντες πολέμησε υπέρ Θεού και βασιλέα με ηρωισμό που αναγνωρίστηκε με προαγωγή τόσο σε αξίωμα όσο και σε αύξηση μισθού.

Σύμφωνα με την παράδοση, μετά τον βαρύ του τραυματισμό, μεταφέρθηκε στην Παλαιά Πόλη Κερκύρας και νοσηλεύθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα, πριν την αναχώρησή του για τη Μεσσήνη, στο νοσοκομείο της μονής που διατηρούσαν μοναχοί του Αγίου Αυγουστίνου, πλησίον του Καθολικού ναού του Ευαγγελισμού (Ανουντσιάτα), εκεί όπου οι νικητές της μάχης έθαψαν τους ευγενείς νεκρούς τους – κυρίως Λατίνους αλλά και Έλληνες. Εκεί συνέλαβε και συνέγραψε το μακροσκελές αλληγορικό ποίημα Ταξίδι στον Παρνασσό (1614). Πρόκειται περί μίας σάτιρας που έχει ως κύριο αντικείμενο να αξιολογήσει σύγχρονους Ισπανούς ποιητές, συγκεντρωμένους με φανταστικό τρόπο στον Παρνασσό, και αφενός να γελοιοποιήσει ή μερικές φορές να εξαφανίσει εκείνους που, κατά τη γνώμη του, είναι ανεπαρκείς, ενώ αφετέρου να επαινέσει αυτούς που επισημαίνει ως ιδιαίτερα αξίους της ευνοίας του Απόλλωνα.

Το ποίημα χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια, και η στιχουργική είναι σε τετράστιχα. Η σύνθεση είναι κατά το ένα ήμισυ κωμική και κατά το άλλο ήμισυ τραγική. Μετά από πολλά χιουμοριστικά περιστατικά, ο Μερκούριους εμφανίζεται στον Θερβάντες, ο οποίος ταξιδεύει στον Παρνασσό σε άθλια κατάσταση, χαιρετώντας τον με τον τίτλο του «Αδάμ των ποιητών». Ο Μερκούριους, αφού του απευθύνει πολλά κολακευτικά λόγια, τον οδηγεί σε μία φανταστική βάρκα εξ ολοκλήρου κατασκευασμένη από διαφορετικούς στίχους, η οποία έχει σκοπό να μεταφέρει ένα φορτίο Ισπανών ποιητών στο βασίλειο του Απόλλωνα. Η περιγραφή της βάρκας είναι μία κωμική αλληγορία. Ο Μερκούριους του παρουσιάζει μία λίστα με τους ποιητές τους οποίους ο Απόλλων επιθυμεί να γνωρίσει. Αυτή η λίστα, λόγω της προβληματικής φύσης των επαίνων της, που είναι ένα περίεργο κράμα ειρωνίας, αναγιγνώσκεται με κάποια επιφύλαξη. Εν μέσω της ανάγνωσης, ο Θερβάντες ρίχνει ξαφνικά τη λίστα. Οι ποιητές περιγράφονται τώρα ως συνωστισμένοι στο πλοίο σε αριθμούς τόσο αμέτρητους όσο τις σταγόνες στη βροχή ή τους κόκκους άμμου στην ακτή. Και ακολουθεί μια τέτοια αναταραχή, που, για να σώσουν τη βάρκα από το να βυθιστεί από την πίεσή τους, οι σειρήνες ξεσηκώνουν μία έξαλλη καταιγίδα που ρίχνει τους ανάξιους ποιητές στη θάλασσα. Οι πτήσεις της φαντασίας γίνονται πιο άγριες όσο προχωρά η ιστορία. Η καταιγίδα υποχωρεί και τη διαδέχεται βροχή νέας γενιάς ποιητών, που πέφτουν από τα σύννεφα. Ένας από τους πρώτους που επιβιβάζεται στο πλοίο είναι ο Λόπε δε Βέγα (1562-1635), στον οποίο ο Θερβάντες δράτεται της ευκαιρίας να εκφωνήσει έναν εμφατικό έπαινο. Στο ίδιο μήκος κύματος προχωρεί και το υπόλοιπο ποίημα.

Μετά την ανάρρωσή του, ο Θερβάντες συνέχισε τη στρατιωτική του καριέρα λαμβάνοντας μέρος μαζί με τον αδελφό του, Ροδρίγκο, στη νικηφόρα κατάληξη της Οθωμανικής Πολιορκίας της Κερκύρας, που κράτησε από τον Αύγουστο έως τον Σεπτέμβριο του 1571.

Είναι γνωστό ότι με αφορμή τα προσωπικά βιώματά του ο Θερβάντες έδωσε σάρκα και οστά στα λογοτεχνικά του έργα, όπως αριστοτεχνικά στο κορυφαίο έργο του,Ο ευφάνταστος ευπατρίδης Δον Κιχώτης της Μάντσας / El ingenioso caballero don Quijote de la Mancha του 1605 και 1615. Το Ταξίδι στον Παρνασσό / Viage del Parnaso, που εκδόθηκε το 1614, άντλησε και αυτό στοιχεία από την εμπειρία του όντας σε ελληνική γη. Μελετώντας το διαπιστώνεται πως ο Θερβάντες μυεί τον αναγνώστη στα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ μύθου και ιστορίας, ψευδαίσθησης και πραγματικότητας, ιδεαλισμού και ρεαλισμού και επαφίεται στην αντίληψη του αναγνώστη να τα διακρίνει και να διδαχθεί από αυτά.

Το γεγονός ότι ο Θερβάντες βίωσε έστω για ολίγο την ελληνική γη με δράση στρατιωτική και καλλιτεχνική αξίζει να αναδειχθεί. Θα ήταν υπέροχο εάν ανετίθετο σε ικανό γλύπτη να φιλοτεχνήσει με τον υπέροχο τρόπο της φαντασίας τη στιγμή που ο Ισπανός ποιητής στην Παλαιά Πόλη Κερκύρας εμπνέεται από την Ελλάδα να ταξιδέψει τους αναγνώστες του στον δικό τουΠαρνασσό.

Κέρκυρα, 23 Αυγούστου 2023

Βιβλιογραφία

Ελένη Λαζαρίδου, «Μιγκέλ ντε Θερβάντες: μία ζωή σαν μυθιστόρημα» https://www.maxmag.gr/politismos/prosopa/thervantes/, 10 Ιουλίου 2019.

Το Ταξίδι στον Παρνασσό (1614) του Μιγκέλ ντε Θερβάντες https://en.wikipedia.org/wiki/Viaje_del_Parnaso

Σπύρος Π. Γαούτσης, «Λατρευτικές παραδόσεις και ευλάβειες στην Κέρκυρα, στον απόηχο της Ναυμαχίας Ναυπάκτου» στο 450 χρόνια από τη Ναυμαχία Ναυπάκτου. Κεφαλονιά, GR: Εκδόσεις Οδύσσεια, 2021, σς 33-40.

INVITATION

At 8 p.m. on Wednesday, the 9th of August 2023, the Directors of the Mantzaros Philharmonic Society invite you at their Events Hall to celebrate the due recognition as their Great Benefactor of special honorary distinction of our fellow citizen, Count Spiro Flamburiari.

Your presence will make our event special.

The President

Dr Ioannis Trivizas

Mantzaros Philharmonic Society’s event in honor of Count Spiro Flamburiari was very successful. A lot of very important people from Corfu attended and appreciated the entire event, which included the unveiling of the Count’s portrait by Spyros Sourtzinos and music performed by a group of musicians from the Mantzaros.

By Megakles Rogakos, MA MA PhD

George Gordon, Lord Byron (1788-1824), passed away two centuries ago. However, his legacy as the greatest poet of Romanticism remains as vibrant as when he was alive. What is more, he was the philhellene par excellence by contributing decisively to the Greek War of Independence perhaps more so after his passing than during his lifetime.

It is a fact that philhellenism is a unique phenomenon, without parallels. People from Europe, Russia and even the Americas and Africa joined to deliver Greece from the Ottoman yoke. The objective of their fervour was the revival of “Hellas”, a cultural ideal that made all these various foreigners feel united in its name. They were dedicated followers of the famed dictum in Isocrates’ Panegyricus, “the name Hellenes suggests no longer a race but an intelligence, and the title Hellenes is applied rather to those who share our culture than to those who share a common blood” [Isocrates, Panegyricus 4.50]. So, by fighting to reinstitute Greece, they felt as if they were looking after their own home, as rightful Hellenes. So it was that Byron led philhellenism with his actions and strengthened it posthumously with his legacy.

Revolution against the Ottoman rule broke out in Greece in March 1821. But it was only after the death of the Romantic poet Percy Bysshe Shelley (1792-1822), that his close friend Byron decided to take part in this War of Independence. The catalyst was a request, in the spring of 1823, from the newly formed London Greek Committee to lend his name and give moral support to the cause. On the 16th of July 1823, Byron sailed from Genoa to Cephalonia with letters of introduction from the spiritual leader of the Greeks in Italy, Bishop Ignatios.

In taking up the Greek cause, Byron transformed himself from a lounging and louche Romantic poet into one who found self-identification with the people descended from “his own” nation, thereby becoming a revolutionary and a man of action serving that self-imagined ideal. From August to December 1823 he made his headquarters on the island of Cephalonia, at that time part of the British Protectorate of the Ionian Islands. His aim was to deliver the Turkish-occupied fortress of Lepanto at Naupaktos. The Phanariot prince and politician Alexander Mavrocordatos (1791-1865) invited him to meet at his base in Missolonghi, the chief town on the north side of the Gulf of Patras. On 5 January 1824 he reached Missolonghi, having narrowly escaped being captured by the Turkish fleet. There, Mavrocordatos enlisted him in his modernist vision of a future Greece governed by the rule of law. Byron spent less than four months in Missolonghi. He gave large amounts of money to support the Greek fleet. Their plan was soon to move to the capital, Nauplion, in the Peloponnese. However, in a short while, because of an exposure to violent rain, he caught the fever which, in a few days, ended his life at 37 years of age, in Missolonghi, on 19 April 1824. His remains were then embalmed and transported to England for burial in the parish church of St Mary Magdalene in Hucknall, Nottinghamshire.

When Lord Byron first took sick on the 15th of February 1824, doctors urged him to retire to some salubrious place, until his health was restored. The words that Byron addressed to Samuel Barff, who wrote a letter on 10 March 1824 to advise him to leave the Missolonghian wet climate and stay at his house in Zante, are very emotional: “I cannot quit Greece while there is a chance of my being of even supposed utility; there is a stake worth millions such as I am; and while I can stand at all—I must stand by the cause” (The Works of Lord Byron. Paris, FR: Galignani, 1827:xxxvi). Sensing his end approaching, he wondered, “I gave [Greece] my time, my health, my property and now I give my life. What could I do more?” [Ibid] Byron’s death in Missolonghi caused an outpouring of grief in the philhellenic world. The affliction which fell on the country, as the news rapidly spread from province to province, testified how deeply his generous devotion to their cause had sunk into the hearts of the Greeks. The funeral ceremony took place in the cathedral, where lie the bodies of Markos Botsaris (1790-1823) and the brave general Karl Graf von Normann-Ehrenfels (1784-1822), on the Sunday after Easter, the 22nd of April. Spyridon Trikoupis (1788-1873) -the friend of Byron, the able secretary of Guilford, the vigorous historian and now the worthy representative of his country in England- delivered a funeral oration over his body. His words of despair were echoed throughout Greece. The following excerpts from his prose eulogy compose a hymn to Byron’s philhellenic dimension.

He came with a determination to die in Greece and for Greece. § The cause of Greece alone was a cause worthy of him whom all the learned men of Europe celebrate. § In the agonies of death – yes, at the moment when eternity appeared before him; as he was lingering on the brink of mortal and immortal life; when all the material world appeared but as a speck in the great works of the Divine Omnipotence; in that awful hour, [the name of Greece] dwelt upon the lips of this illustrious individual, leaving all the world besides – [a name] deeply engraved on his heart, even the moment of death could not efface. […] “Greece!” he exclaimed; and his spirit passed away. What Grecian heart will not be deeply affected as often as it recalls this moment? § All the land of Greece is his tomb. […] Missolonghi, his country, will ever watch over and protect with all her strength the urn containing his venerated heart, as a symbol of his love towards us. All Greece, clothed in mourning and inconsolable, accompanies the procession in which it is borne; all ecclesiastical, civil and military honours attend it; all his fellow-citizens of Missolonghi and fellow-countrymen of Greece follow it, crowning it with their gratitude and bedewing it with their tears; it is blessed by the pious benedictions and prayers of our Archbishop, Bishop, and all our clergy. […] Chieftains bore it on their shoulders, and carried it to the church; thousands of Greek soldiers lined the way through which it passed, with the muzzles of their muskets, which had destroyed so many tyrants, pointed towards the ground, as though they would war against that earth which was to deprive them for ever of the sight of their benefactor; – all this crowd of soldiers, ready at a moment to march against the implacable enemy of Christ and man, surrounded the funeral couch, and swore never to forget the sacrifices made by [Byron] for us, and never to allow the spot where his heart is placed to be trampled upon by barbarous and tyrannical feet. [‘Translation of the funeral oration delivered in Greek by Mr Spyridon Trikoupis … in honour of the late Lord Byron’. London: William Davy, 1836. NLS Ms.43551. Courtesy of the National Library of Scotland.]

While in Greece, Byron composed little poetry. The poem ‘On This Day I Complete My Thirty-Sixth Year’ written at Missolonghi on his birthday, 22 January 1824, is the last and only one that he composed in Greece. The sixth stanza reads: “The Sword, the Banner – and the field –– / Glory and Greece around me see! / The Spartan, borne upon his shield / Was not more free.” [Byron’s Cephalonia Journal, 1824. NLS Ms.43353, pp 20-21. Courtesy of the National Library of Scotland]. This stanza reveals his envisaged relation of ancient and modern Greece that was worth nurturing.

200 years after Byron’s death, his personality and achievements, as recounted by his fans and friends, are still relevant to the philhellenic ideal.

Leicester Stanhope, the London Greek Committee’s agent, wrote to John Bowring from Salona on the 30th of April 1824: “England has lost her brightest genius – Greece her noblest friend. To console them for the loss, he has left behind the emanations of his splendid mind. If Byron had faults, he had redeeming virtues too – he sacrificed his comfort, fortune, health and life, to the cause of an oppressed nation. Honoured be his memory! Had I the disposal of his ashes, I would place them in the Temple of Theseus, or in the Parthenon at Athens.”

Captain William Parry, Byron’s secretary, said: “As soon as it was known that Lord Byron was dead, sorrow and grief were generally felt in Greece. They spread from his own apartments over the town of Missolonghi, through the whole of Greece and over every part of civilised Europe. […] Mavrocordatos spoke of Lord Byron as the best friend of Greece, and said that his conduct was admirable. He was heard to say, that Greece’s safety depended on his life. […] Lord Byron was mourned as the best benefactor to Greece. Orations were pronounced by the priests, and the same honours were paid to his memory as to the memory of one of their own revered chiefs.”

Dionysios Solomos (1798-1857), Greece’s national poet, eventually composed an ode to the memory of Byron, who undoubtedly was one of the greatest admirers the Greek nation ever had. The following stanza is this long ode’s first: “For a moment, Liberty, / Let the war, the bloodshed sleep; / Hither come and silently / Over Byron’s body weep” (translated by Romilly Jenkins).

Upon hearing the news of Byron’s death, the then 15-year-old poet Alfred Tennyson (1809-1892) was devastated, declaring that it was a day “when the whole universe seemed to darken for me”. Byron was the artistic counterpart of the French Revolution, with its fierce license, its revolt against established forms, its wild determination to be free.

The fate of Byron, who had made the town of his death famous, reverberated around the world. It would prove a turning point in the Greek War of Independence and assure the success of the policy that Byron had fought for: to make of Greece a modern nation-state. As aptly expressed by theologian professor Ilias Liamis, Byron’s great legacy was revealed two years after his death, at the Exodus of Missolonghi, when the Greeks’ ability to continue defending themselves against the Ottoman troops had been lost, resulting in them suffering a fierce attack that was followed by carnage. The transition from the 10th to the 11th of April 1826 was a long night that was at the same time the dawn of the apotheosis of this small city of Akarnania, which made it great and holy in international history. The universal recognition of Missolonghi as an altar of liberty was Byron’s achievement – making wider Western society engage with him. Because of Byron, Missolonghi filled the front pages of European newspapers, the declarations of philhellenic associations, the appeals of citizens to their governments. This city, thanks to Byron, essentially became a European city that kept the eyes of millions of people fixed on it and moved entire peoples with its adventures, siege and finally heroic exodus [Ilias Liamis, Lord Byron: The Poet and the apotheosis of Missolonghi, 28 January 2021]. In fact, the ghost of Byron was the motivational force that essentially helped to liberate Greece and make it the new seat of the ancient Hellas.

Corfu, 23 July 2023

APPENDIX

The funeral oration delivered in Greek in honour of Lord Byron

By Mr Spyridon Trikoupis

What an unlooked-for event! Deplorable misfortune! But a short time has elapsed since the people of this deeply suffering country welcomed, with unfeigned joy and open arms, this celebrated individual to their bosoms. To-day, overwhelmed with grief and despair, they bathe his funeral couch with tears of bitterness, and mourn over it with inconsolable affliction. On Easter Sunday, the happy salutation of the day, “Christ is risen,” remained but half spoken on the lips of every Greek; and as they met, before even congratulating one another on the return of that joyous day, the universal question was, “How is Lord Byron?” Thousands assembled in the spacious plain outside the city, to commemorate the sacred day, appeared as if they had assembled for the sole purpose of imploring the Saviour of the world to restore health to him who was a partaker with us in our present struggle for the deliverance of our native land. And how is it possible that any heart should remain unmoved, any lip closed, upon the present occasion? Was ever Greece in greater want of assistance than when Lord Byron, at the peril of his life, crossed over to Missolonghi? Then, and ever since he has been with us, his liberal hand has been opened to our necessities – necessities which our own poverty would have otherwise rendered irremediable. How many and much greater benefits did we not expect from him! And to-day, alas! to-day, the unrelenting grave closes over him and all our hopes.

Residing out of Greece, and enjoying all the pleasures and luxuries of Europe, he might have contributed materially to the success of our cause without coming personally amongst us; and this would have been sufficient for us, for the well-proved ability and profound judgment of our Governor, the President of the Senate, would have insured our safety with the means so supplied. But if this was sufficient for us, it was not so for Lord Byron. Destined by Nature to uphold the rights of man whenever he saw them trampled upon; born in a free and enlightened country; early taught, by reading the works of our ancestors, which teach all who can read them, not only what man is, but what he ought to be, and what he may be, he saw the persecuted and enslaved Greek determined to break the heavy chains with which he was bound, and to convert the iron into sharp-edged swords, that he might regain by force what force had torn from him. He came to share our sufferings; assisting us, not only with his wealth, of which he was profuse; not only with his judgment, of which he has given us so many salutary examples; but with his sword, which he was preparing to unsheath against our barbarous and tyrannical oppressors. He came – according to the testimony of those who were intimate with him – with a determination to die in Greece and for Greece. How, therefore, can we do otherwise than lament with deep sorrow the loss of such a man! How can we do otherwise than bewail it as the loss of the whole Greek nation! Thus far, my friends, you have seen him liberal, generous, courageous, a true Philhellenist; and you have seen him as your benefactor. This is indeed a sufficient cause for your tears, but it is not sufficient for his honour. It is not sufficient for the greatness of the undertaking in which he had engaged. He, whose death we are now so deeply deploring, was a man who, in one great branch of literature, gave his name to the age in which we live: the vastness of his genius and the richness of his fancy did not permit him to follow the splendid though beaten track of the literary fame of the ancients; he chose a new road – a road which ancient prejudice had endeavoured, and was still endeavouring, to shut against the learned of Europe: but as long as his writings live, and they must live as long as the world exists, this road will remain always open; for it is, as well as the other, a sure road to true knowledge. I will not detain you at the present time by expressing all the respect and enthusiasm with which the perusal of his writings has always inspired me, and which, indeed, I feel much more powerfully now than at any other period. The learned men of all Europe celebrate him, and have celebrated him; and all ages will celebrate the poet of our age, for he was born for all Europe and for all ages.

One consideration occurs to me, as striking and true as it is applicable to the present state of our country: listen to it, my friends, with attention, that you may make it your own, and that it may become a generally acknowledged truth. There have been many great and splendid nations in the world, but few have been the epochs of their true glory: one phenomenon, I am inclined to believe, is wanting in the history of these nations, and one the possibility of the appearance of which the all-considering mind of the philosopher has much doubted. Almost all the nations of the world have fallen from the hands of one master into those of another; some have been benefited, others have been injured by the change; but the eye of the historian has not yet seen a nation enslaved by barbarians, and more particularly by barbarians rooted for ages in their soil – has not yet seen, I say, such a people throw off their slavery unassisted and alone. This is the phenomenon; and now, for the first time in the history of the world, we witness it in Greece – yes, in Greece alone! The philosopher beholds it from afar, and his doubts are dissipated; the historian sees it, and prepares his citation of it as a new event in the fortunes of nations; the statesman sees it, and becomes more observant and more on his guard. Such is the extraordinary time in which we live. My friends, the insurrection of Greece is not an epoch of our nation alone; it is an epoch of all nations: for, as I before observed, it is a phenomenon which stands alone in the political history of nations.

The great mind of the highly gifted and much lamented Byron observed this phenomenon, and he wished to unite his name with our glory. Other revolutions have happened in his time, but he did not enter into any of them – he did not assist any of them; for their character and nature were totally different: the cause of Greece alone was a cause worthy of him whom all the learned men of Europe celebrate. Consider then, my friends, consider the time in which you live – in what a struggle you are engaged; consider that the glory of past ages admits not of comparison with yours: the friends of liberty, the philanthropists, the philosophers of all nations, and especially of the enlightened and generous English nation, congratulate you, and from afar rejoice with you; all animate you; and the poet of our age, already crowned with immortality, emulous of your glory, came personally to your shores, that he might, together with yourselves, wash out with his blood the marks of tyranny from our polluted soil.

Born in the great capital of England, his descent noble on the side of both his father and his mother, what unfeigned joy did his Philhellenic heart feel when our poor city, in token of our gratitude, inscribed his name among the number of her citizens! In the agonies of death – yes, at the moment when eternity appeared before him; as he was lingering on the brink of mortal and immortal life; when all the material world appeared but as a speck in the great works of the Divine Omnipotence; in that awful hour, but two names dwelt upon the lips of this illustrious individual, leaving all the world besides – the names of his only and much-beloved daughter, and of Greece: these two names, deeply engraven on his heart, even the moment of death could not efface. “My daughter!” he said; “Greece!” he exclaimed; and his spirit passed away. What Grecian heart will not be deeply affected as often as it recalls this moment?

Our tears, my friends, will be grateful, very grateful, to his shade, for they are the tears of sincere affection; but much more grateful will be our deeds in the cause of our country, which, though removed from us, he will observe from the heavens, of which his virtues have doubtless opened to him the gates. This return alone does he require from us for all his munificence; this reward for his love towards us; this consolation for his sufferings in our cause; and this inheritance for the loss of his invaluable life. When your exertions, my friends, shall have liberated us from the hands which have so long held us down in chains; from the hands which have torn from our arms, our property, our brothers, our children – then will his spirit rejoice, then will his shade be satisfied. Yes, in that blessed hour of our freedom the Archbishop will extend his sacred and free hand, and pronounce a blessing over his venerated tomb; the young warrior sheathing his sword, red with the blood of his tyrannical oppressors, will strew it with laurel; the statesman will consecrate it with his oratory; and the poet, resting upon the marble, will become doubly inspired; the virgins of Greece (whose beauty our illustrious fellow-citizen Byron has celebrated in many of his poems), without any longer fearing contamination from the rapacious hands of our oppressors, crowning their heads with garlands, will dance round it, and sing of the beauty of our land, which the poet of our age has already commemorated with such grace and truth. But what sorrowful thought now presses upon my mind! My fancy has carried me away; I had pictured to myself all that my heart could have desired; I had imagined the blessing of our Bishops, the hymns, and laurel crowns, and the dance of the virgins of Greece round the tomb of the benefactor of Greece; – but this tomb will not contain his precious remains; the tomb will remain void; but a few days more will his body remain on the face of our land – of his new chosen country; it cannot be given over to our arms; it must be borne to his own native land, which is honoured by his birth.

Oh daughter! most dearly beloved by him, your arms will receive him; your tears will bathe the tomb which shall contain his body; and the tears of the orphans of Greece will be shed over the urn containing his precious heart, and over all the land of Greece, for all the land of Greece is his tomb. As in the last moments of his life you and Greece were alone in his heart and upon his lips, it was but just that she (Greece) should retain a share of the precious remains. Missolonghi, his country, will ever watch over and protect with all her strength the urn containing his venerated heart, as a symbol of his love towards us. All Greece, clothed in mourning and inconsolable, accompanies the procession in which it is borne; all ecclesiastical, civil, and military honours attend it; all his fellow-citizens of Missolonghi and fellow-countrymen of Greece follow it, crowning it with their gratitude and bedewing it with their tears; it is blessed by the pious benedictions and prayers of our Archbishop, Bishop, and all our clergy. Learn, noble lady, learn that chieftains bore it on their shoulders, and carried it to the church; thousands of Greek soldiers lined the way through which it passed, with the muzzles of their muskets, which had destroyed so many tyrants, pointed towards the ground, as though they would war against that earth which was to deprive them for ever of the sight of their benefactor; – all this crowd of soldiers, ready at a moment to march against the implacable enemy of Christ and man, surrounded the funeral couch, and swore never to forget the sacrifices made by your father for us, and never to allow the spot where his heart is placed to be trampled upon by barbarous and tyrannical feet. Thousands of Christian voices were in a moment heard, and the temple of the Almighty resounded with supplications and prayers that his venerated remains might be safely conveyed to his native land, and that his soul might repose where the righteous alone find rest.

When the funeral service was over, says Gamba, we left the bier in the middle of the church, where it remained until the evening of the next day, guarded by a detachment of his own brigade. The church was crowded without cessation by those who came to honour and to regret the benefactor of Greece.

On the evening of the 23rd the bier was privately carried back by Byron’s officers to his own house. The coffin was not closed until the 29th April.

Immediately after death Byron’s countenance had an air of calmness, mingled with a severity that seemed gradually to soften. When I took a last look at him, the expression, at least to my eyes, was truly sublime.

On This Day I Complete My Thirty-Sixth Year

By Lord Byron

January 22nd 1824

Missolonghi

On this day I complete my thirty-sixth year. –

§

’Tis Time this heart should be unmoved

Since others it hath ceased to move –

Yet, though I cannot be beloved

Still let me love!

§

My days are in the yellow leaf

The flowers and fruits of love are gone –

The worm – the canker, and the grief

Are mine alone!

§

The fire that on my bosom preys

Is lone as some volcanic isle,

No torch is kindled at its blaze

A funeral pile!

§

The hope, the fear, the jealous care

The exalted portion of the pain

And power of Love I cannot share,

But wear the chain.

§

But ’tis not thus – and ‘tis not here

Such thoughts should shake my Soul, nor now

Where Glory decks the hero’s bier

Or binds his Brow.

§

The Sword, the Banner – and the field ––

Glory and Greece around me see!

The Spartan, borne upon his shield

*Was not more free.

§

Awake! – (not Greece – She is awake! – )

Awake, my Spirit! Think through whom

Thy Life-blood tracks its’ parent lake,

And then Strike home!

§

Tread those reviving passions down –

Unworthy Manhood!; unto thee

Indifferent should the smile or frown

Of Beauty be.

§

If thou regret’st thy youth, why Live?

The Land of honourable Death

Is here; – Up to the Field! And Give

Away thy Breath.

§

Seek out – less often sought than found,

A Soldier’s Grave – for thee the best,

Then Look around, and choose thy Ground,

And take thy Rest!

§

*The Slain were borne on their shields witness the Spartan

mother’s speech to her son delivered with his buckler – “either

“with this or on this.”

[Manuscript of ‘On This Day I Complete My Thirty- Sixth Year’, in Byron’s Cephalonia Journal, 1824. NLS Ms.43353, pages 20-21. Reproduced by permission of the National Library of Scotland]

Visuals

Byron had become famous overnight following the 1812 publication of the first two cantos of Childe Harold’s Pilgrimage, a long narrative poem inspired by his grand tour of the Mediterranean in 1809-1811. In Canto II the youthful Harold moves to Greece, uplifted by the beauty of its past in a country now enslaved by the Ottomans. Byron visited Albania in 1809 as part of his tour. He loved the traditional costumes he saw while staying at the residence of the Ottoman ruler Ali Paşa Tepelenë (1740-1822) in Ioannina, then an Albanian territory. Albania has had deep connections with Hellenism throughout time. Byron wrote in a letter to his mother that Albanian costume was “the most magnificent in the world”, and having bought this oriental-style specimen he sent it home to Newstead. When he sat for this portrait to Thomas Phillips in 1813, at the age of 25, he wore this favourite costume – a red velvet and gold embroidered jacket, with a similarly rendered cloak draped across his left arm. The background permits a distant glimpse onto a portion of an ancient Greek temple in ruins with three standing columns. The portrait alludes to Byron’s travels and adventurous spirit, as captured in the tempestuous background, while presenting his figure with a face of a calm and pensive poet.

Danish sculptor Bertel Thorvaldsen was greatly admired for the beauty of his neoclassical sculpture. After the death of Canova, he was considered the preeminent sculptor, and in fact, his studio in Rome was a site of pilgrimage for his many devotees. The most illustrious such devotee was George Gordon, 6th Lord Byron (1788-1824), the leading figure of British Romanticism. He had sat for a marble bust by Thorvaldsen in Rome in 1817. The original commission for such a portrait of Byron was requested by his friend John Hobhouse, 1st Baron Broughton (1786-1869). The sittings took place in Rome between 29 April and 20 May 1817. Thorvaldsen told Hans Christian Andersen how Byron suddenly assumed a tragic countenance when he was sitting to be modelled. From this sitting Thorvaldsen produced a bozzetto (sketch), which was then used as a template for replicas. The original bust with a large section of chest, shoulders included, wearing classical drapery and resting on a circular pedestal is at the Thorvaldsens Museum in Copenhagen. Nine marble replicas are listed in the catalogue raissoné of Thorvaldsen’s bust, of which four are in the form of a small full-length herm (hermaic stele). All the busts bear an overall likeness with the original but differ in the style of the hair, which in the prime bust is parted in the middle and shorter on the sides. It appears closely based on the sculptor’s bozzetto, which was taken from the life-sittings. Byron wrote to John Murray in June 1817, “Torwaltzen (sic) has done a bust of me at Rome for Mr Hobhouse, which is reckoned very good. He is the best after Canova, and by some preferred to him.” This white marble bust depicts the poet looking straight ahead, with curled hair brushed forward. The bust was bequeathed to King George V in 1914 by Charlotte, Lady Dorchester, daughter of Lord Hobhouse, for whom the bust was modelled.

Being Byron’s great admirer from his days at Trinity, John Hobhouse, 1st Baron Broughton (1786-1869) established a Byron Monument Committee with John Murray II (1778-1843) as secretary with a view to commissioning an appropriate memorial. Public subscriptions were sought and by 1829 the sum of £1600 had been raised. Hobhouse approached Thorvaldsen, who accepted the commission enthusiastically. Work began on the drawings in 1830 and on the marble in 1831. Τhis work became better known by its engraved representations. The bard, dressed in his typical romantic attire, sits on the debris of a Greek temple, with his left foot resting on a fragment of a fallen Doric column. He holds the book inscribed “Childe Harold” in one hand and a pen in the other, the tip of which is thoughtfully touching the chin, while his head turns thoughtfully away. The composition depicts a moment of contemplation and calm, a serene portrait in stark contrast to the intense and turbulent life he lived. Discreetly at the base of his seat a human skull appears, a characteristic romantic prop of the message “memento mori” (remember you must die). Despite Thorvaledsen’s reputation as a talented artist, when this majestic carved marble work of the notorious Lord Byron was commissioned by the poet’s friends for Westminster Abbey, Byron’s profligate reputation preceded him, and it was refused and eventually made its way to the Wren Library at Cambridge. Thorvaldsen’s refined and precise method of carving is evident in this work. It is an example of portraiture in the most classical sense.

The monumental Statue of Lord Byron of 1881 in Messolonghi’s Garden of Heroes is a work of Georgios Vitalis (1838-1901). This artist, who was a great sculptor of Greek neoclassicism, was contemporary and competed artistically with Dimitrios Filippotis (1839-1919). He was born in Tinos, the son of a folk craftsman. He studied with a scholarship at the Royal Academy of Fine Arts in Munich under the tutelage of Max von Widnmann (1812-1895) from 1865 to 1870. He created this statue from 1872, when he received the assignment, until 1881, when this monument was unveiled. The poet stands upright and his head turns diagonally away in a gesture of reverie. He is elegantly dressed in the style of an English dandy and in his left hand is holding a rolled parchment of his poetical work. It is a statue of aesthetic completeness and technical perfection.

Because of her adoration of Lord Byron, Elizabeth, Empress of Austria (1837-1898) translated into German many poems of the great philhellene poet. Having travelled to Missolonghi to visit the site where the poet breathed his last, in 1888, she was so impressed by Vitalis’ Statue of Byron that she commissioned the same artist to create a new statue of him to be placed in the Achilleion, her winter palace, as a reminder of the philhellenism she shared with him. This new statue is a genuine and original creation, which eloquently depicts the poet with unparalleled technical skill, stylistic elegance and psychographic power. Crafted from fine-grained white marble, it portrays the poet to personify with idealistic naturalism the highest moment of intellectual creation – the inspiration. The poet is seated on a neoclassical throne and rests his body on its back. One hand supports his slightly bent head, while the other holds the manuscript pages firmly on his outstretched knee. His body is covered with a cloak that reveals his lace sleeves and collar and high-heeled shoes. At the rear of the composition, the rich folds of the cloak open to reveal under the throne the books he published with a definite reference to the poems “The Giaour” (1813), “The Bride of Abydos”, (1813), “The Corsair” (1814), “The Siege of Corinth” (1816), “Childe Harold’s Pilgrimage” (1818) and “Don Juan” (1819-1824).

The sculptural complex Hellas crowning Byron was installed in Zappeion Megaron in Athens in 1896, on the eve of the first Olympic Games, as a symbol of the universality of Hellenic culture. It is the work of two French artists – Henri Chapu (1833-1891) as a designer and Alexandre Falguière (1831-1900) as a sculptor. Hellas in the form of a woman crowns Byron with a palm branch, symbol of eternity, as a token of gratitude for his services to her. In more detail, the gazes of the two figures meet passionately. The symbolic figure of Hellas, rendered on a larger scale, with her right hand touching the Philhellene’s sternum. She is depicted half-naked with her breasts and legs exposed, seated upon the flames of the War of Independence. She wears a headband, in the form of a maphorion (veil), that reaches down her back, covering her long hair. Byron appears as a young man with a neat hairstyle. He is fully dressed in elegant European clothes and boots. In his left hand he holds a scroll, a symbol of his poetry for Hellas, while his right hand is extended in a gesture of dedication over the bent knees of Hellas. At the back of the composition, the half-reclining naked male figure symbolises subservient Hellenism.

§

Η φιλελληνική κληρονομιά του Λόρδου Μπάιρον ζει

Του Μεγακλή Ρογκάκου, MA MA PhD

Ο Τζορτζ Γκόρντον, Λόρδος Μπάιρον (1788-1824), πέθανε πριν από δύο αιώνες. Ωστόσο, η κληρονομιά του ως ο μεγαλύτερος ποιητής του ρομαντισμού παραμένει τόσο ζωντανή όσο όταν ζούσε. Επιπλέον, υπήρξε ο κατ’ εξοχήν φιλέλληνας συνεισφέροντας αποφασιστικά στην Ελληνική Επανάσταση ίσως περισσότερο μετά τον θάνατό του παρά κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Είναι γεγονός ότι ο φιλελληνισμός είναι ένα μοναδικό φαινόμενο, χωρίς παραλληλισμούς. Άνθρωποι από την Ευρώπη, τη Ρωσία, ακόμη και την Αμερική και την Αφρική ενώθηκαν για να απελευθερώσουν την Ελλάδα από τον Οθωμανικό ζυγό. Στόχος της ζέσης τους ήταν η αναβίωση αυτού που καλείται «Ελλάς», ενός πολιτιστικού ιδεώδους που έκανε όλους αυτούς τους διάφορους ξένους να αισθάνονται ενωμένοι στο όνομά του. Ήταν αφοσιωμένοι οπαδοί του φημισμένου ρητού στον Πανηγυρικό του Ισοκράτη, «τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκεν μηκέτι τοῦ γένους, ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.» (το όνομα Έλληνες κατόρθωσε να μη συμβολίζει πια την καταγωγή, αλλά την καλλιέργεια του πνεύματος, και Έλληνες να ονομάζονται πιο πολύ όσοι δέχτηκαν τον τρόπο της δικής μας διαπαιδαγώγησης παρά αυτοί που έχουν την ίδια φύση με εμάς.) [Ισοκράτης, Πανηγυρικός 4.50]. Παλεύοντας για την επανίδρυση της Ελλάδας, ένιωθαν σαν να φρόντιζαν το σπίτι τους, ως νόμιμοι Έλληνες. Έτσι ο Μπάιρον ηγήθηκε του φιλελληνισμού με τις πράξεις του και τον ενίσχυσε μεταθανάτια με την κληρονομιά του.

Η Ελληνική Επανάσταση κατά της οθωμανικής κυριαρχίας ξέσπασε στην Πελοπόννησο τον Μάρτιο του 1821. Αλλά μόνο μετά τον θάνατο του ρομαντικού ποιητή Πέρσυ Μπυς Σέλλεϋ (1792-1822), ο στενός φίλος του Μπάιρον αποφάσισε να συμμετάσχει σε αυτόν τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Ο καταλύτης ήταν ένα αίτημα, την άνοιξη του 1823, από τη νεοσύστατη Ελληνική Επιτροπή του Λονδίνου να δανείσει το όνομά του και να δώσει ηθική υποστήριξη στην υπόθεση. Στις 16 Ιουλίου 1823, ο Μπάιρον απέπλευσε από τη Γένοβα στην Κεφαλονιά με συστατικές επιστολές του πνευματικού ηγέτη των Ελλήνων της Ιταλίας, επισκόπου Ιγνατίου.

Υιοθετώντας τον ελληνικό σκοπό, ο Μπάιρον μεταμορφώθηκε από ανέμελο και ονειροπαρμένο ρομαντικό ποιητή σε κάποιον που ταύτισε τον εαυτό του με τον λαό που καταγόταν από το «δικό του» έθνος και ως εκ τούτου έγινε επαναστάτης και άνθρωπος της δράσης που υπηρετεί εκείνο το αυτο-φαντασμένο ιδεώδες. Από τον Αύγουστο έως τον Δεκέμβριο του 1823 έκανε το αρχηγείο του στη νήσο της Κεφαλονιάς, την εποχή εκείνη μέρος του Βρετανικού Προτεκτοράτου των Ιονίων Νήσων. Στόχος του ήταν να απελευθερώσει το τουρκοκρατούμενο φρούριο του Λεπάντο στη Ναύπακτο. Ο Φαναριώτης πρίγκιπας και πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791-1865) τον προσκάλεσε να συναντηθούν στη βάση του στο Μεσολόγγι, την πρωτεύουσα στη βόρεια πλευρά του Πατραϊκού Κόλπου. Στις 5 Ιανουαρίου 1824 έφτασε στο Μεσολόγγι, αφού παρ’ ολίγον απέφυγε να αιχμαλωτιστεί από τον τουρκικό στόλο. Εκεί, ο Μαυροκορδάτος τον στρατολόγησε στο μοντερνιστικό όραμά του για μία μελλοντική Ελλάδα που θα διέπεται από τον κανόνα του νόμου. Ο Μπάιρον πέρασε λιγότερο από τέσσερις μήνες στο Μεσολόγγι. Έδωσε μεγάλα χρηματικά ποσά για να στηρίξει τον ελληνικό στόλο. Το σχέδιό τους ήταν σύντομα να μετακομίσουν στην πρωτεύουσα, το Ναύπλιο, στην Πελοπόννησο. Ωστόσο, σε σύντομο διάστημα, λόγω της έκθεσής του σε βίαιη βροχή, τον έπιασε ο πυρετός που σε λίγες ημέρες έβαλε τέλος στη ζωή του σε ηλικία 37 ετών, στο Μεσολόγγι, στις 19 Απριλίου 1824. Τα λείψανά του στη συνέχεια ταριχεύτηκαν και μεταφέρθηκαν. στην Αγγλία για ταφή στην ενοριακή εκκλησία της Αγίας Μαρίας Μαγδαληνής στο Χάκναλ του Νότιγχαμσαϊρ.

Όταν ο Λόρδος Μπάιρον αρρώστησε για πρώτη φορά στις 15 Φεβρουαρίου 1824, ιατροί τον παρότρυναν να αποσυρθεί σε κάποιο ευεργετικό μέρος μέχρι να αποκατασταθεί η υγεία του. Τα λόγια που απηύθυνε ο Μπάιρον στον Σάμιουελ Μπαρφ, ο οποίος έγραψε μία επιστολή στις 10 Μαρτίου 1824 για να τον συμβουλεύσει να εγκαταλείψει το υγρό κλίμα του Μεσολογγίου και να μείνει στο σπίτι του στη Ζάκυνθο, είναι πολύ συγκινητικά: «Δεν μπορώ να εγκαταλείψω την Ελλάδα, ενώ υπάρχει η πιθανότητα να έχω οποιαδήποτε, έστω και υποτιθέμενη, χρησιμότητα· και όσο στέκομαι ορθός στα πόδια μου, έχω χρέος να μείνω και να αγωνιστώ πιστά. Αυτός ο σκοπός αξίζει εκατομμύρια ανθρώπους σαν κι εμένα.» (Τα Έργα του Λορδου Μπάιρον. Παρίσι, FR: Γκαλινιανί, 1827:xxxvi). Νιώθοντας το τέλος του να πλησιάζει, αναρωτήθηκε: «Έδωσα [στην Ελλάδα] τον χρόνο μου, την υγεία μου, την περιουσία μου και τώρα δίνω τη ζωή μου. Τι θα μπορούσα να κάνω περισσότερο;» [αυτόθι] Ο θάνατος του Μπάιρον στο Μεσολόγγι προκάλεσε μια έκρηξη θλίψης στον φιλελληνικό κόσμο. Η θλίψη που έπεσε στη χώρα, καθώς τα νέα διαδόθηκαν γρήγορα από επαρχία σε επαρχία, μαρτυρούσε πόσο βαθιά είχε βυθιστεί στις καρδιές των Ελλήνων η γενναιόδωρη αφοσίωσή του στην υπόθεση τους. Η νεκρώσιμος τελετή έγινε στον καθεδρικό ναό, όπου βρίσκονται τα σώματα του Μάρκου Μπότσαρη (1790-1823) και του γενναίου στρατηγού Καρλ Γκραφ φον Νόρμαν Έρενφελς (1784-1822), την Κυριακή μετά το Πάσχα, στις 22 Απριλίου. Ο Σπυρίδων Τρικούπης (1788-1873) -ο φίλος του Μπάιρον, ο ικανός γραμματέας του Γκίλφορντ, ο σφριγηλός ιστορικός και νυν άξιος εκπρόσωπος της χώρας του στην Αγγλία- εκφώνησε επικήδειο λόγο επάνω από τη σορό του. Τα λόγια απελπισίας του είχαν απήχηση σε όλη την Ελλάδα. Τα ακόλουθα αποσπάσματα από το πεζογραφικό του εγκώμιο συνθέτουν έναν ύμνο για τη φιλελληνική διάσταση του Μπάιρον.

Ἦλθεν, εἰς ἓνα λόγον, κατὰ τὴν μαρτυρίαν τῶν οἰκιακῶν του, μὲ ἀπόφασιν νὰ ἀποθάνῃ εἰς τὴν Ἑλλάδα διὰ τὴν Ἑλλάδα. § Εγκωμιάζει τὸν ποιητὴν τοῦ αἰῶνός μας ὃλη ἡ σοφὴ Εὐρώπη, καὶ θέλει τὸν ἐγκωμιάσουν ὂλοι οἱ αἰῶνες, διότι ἐγενήθη διὰ ὃλην τὴν Εὐρώπην, καὶ διὰ ὃλους τοὺς αἰῶνας. § Εἰς αὐτὸν τὸν ἀγῶνα τοῦ θανάτου του, ἢγουν τὴν στιγμὴν ὃταν κρυμμένη ἡ αἰωνιότης δείχνεται εἰς τὸν ἂνθρωπον εὑρισκόμενον εἰς τὰ ὃρια τῆς θνητῆς καὶ τῆς ἀθανάτου ζωῆς, ὃταν, λέγω, ὃλος ὁ ὁρατὸς κόσμος φαίνεται ἓνα μόνον σημεῖον ὡς πρὸς τὰ λαμπρὰ ἒργα τῆς θείας Παντοδυναμίας, εἰς ἐκείνην τὴν φοβερὰν ὣραν ὁ πολυένδοξος οὗτος νεκρὸς ἀφίνων τὸν κόσμον ὃλον, ἐβάστασεν εἰς τὸ στόμα του [μόνον ένα όνομα] βαθυά ῥιζωμένο εἰς τὰ σπλάχνα του, οὒτε ἡ στιγμὴ τοῦ θανάτου δὲν ἠμποροῦσε νὰ τὸ ἐξαλείψῃ· […] «Ἑλλάς!», εἶπε, καὶ ἡ φωνὴ του ἒλειψε! Ποία ἑλληνικὴ καρδία νὰ μὴ συντρίβεται ὁσάκις ἐνθυμεῖται αὐτὴν τὴν περίστασιν; […] Ὃλη ἡ γῆ τῆς Ἑλλάδος εἶναι ὁ τάφος του· […] Τὸ Μεσολόγγι σφιχταγκαλιάζει, ὡς σύμβολον τῆς ἀγάπης του, τὴν θήκην τοῦ πνεύμονός του, δέξου καὶ σὺ, γλυκύτατε καρπὲ τῆς καρδίας τοῦ ἀποθανόντος, δέξου ὃλον του τὸ λοιπὸν σῶμα· σὲ τὸ ξεπροβοδεῖ ἡ Ἑλλάς ὃλη μαυροφορεμένη, ὃλη ἀπαραηγόρητος· σὲ τὸ ξεπροβοδεῖ μὲ ὃλην τὴν ἐκκλησιαστικὴν, τὴν πολιτικὴν καὶ στρατιωτικὴν τιμὴν καὶ παράταξιν, καὶ μὲ ὃλον τὸ πλῆθος τῶν συμπολιτῶν τοῦ Μεσολογγιτῶν καὶ ὁμογενῶν του Ἑλλήνων· σὲ τὸ ξεπροβοδεῖ στεφανωμένον μὲ τὴν εὐγνωμοσύνην τῆς, παρηγορημένον μὲ τὰ δάκρυά της, συνωδευμένον μὲ τὰς θεόδεκτους εὐχὰς καὶ εὐλογίας τῶν Ἀρχιερέων καὶ ὃλου τοῦ Κλήρου. […] Οἱ στρατηγοί τὸ ἐβάστασαν εἰς τοὺς ὢμους των, καὶ τὸ ἒφεραν εἰς τὴν ἐκκλησίαν· χιλιάδες Ἓλληνες στρατιῶται ἐσκέπαζαν τὰ δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τοῦ δρόμου ὃθεν τὸ ἐδιάβαιναν, καὶ τὰ στόματα τῶν τουφεκιῶν ὃπού ἐκατέφαγαν τόσους καὶ τόσους τυράνους, ἧσαν ὃλα γυρμένα κατά τῆς γῆς, ὡς νὰ ἢθελαν νὰ πολεμήσουν καὶ αὐτὴν τὴν γῆν ὁποῦ τοὺς ἃρπασε τὸν εἰλικρινῆ φίλον των· ὃλα αὐτὰ τὰ πλήθη τῶν στρατιωτῶν μὲ τὸ σπαθὶ αὐτὴν τὴν στιγμὴν εἰς τὴν μέσην, μὲ τὸ τουφέκι εἰς τὸν ὦμον, καὶ ἒτοιμοι νὰ ἐκστρατεύσουν ἐναντίον τοῦ ἀσπόνδου ἐχθροῦ τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ Ἀνθρώπου, περικυκλόνουν τὸ νεκρικὸν του κρεββάτι, καὶ ὀρκίζονται εἰς αὐτὸ νὰ μὴ λησμονήσουν ποτὲ τὰς θυσίας τοῦ πατρός σου, και ποτέ νὰ μὴν ἀφήσουν νὰ πατηθεῖ ἀπὸ βάρβαρον καὶ τυραννικὸν πόδι ὁ τόπος ὃπου εὑρίσκονται ἀπομεινάριά του. [‘Επικήδειος λόγος που εκφωνήθηκε στα ελληνικά από τον κ. Σπυρίδωνα Τρικούπη … προς τιμήν του αειμνήστου Λόρδου Μπάιρον’. Παραχώρηση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων].

Ενώ βρισκόταν στην Ελλάδα, ο Μπάιρον συνέθεσε ολίγη ποίηση. Το ποίημα ‘Σήμερα Συμπληρώνω Το Τριακοστό-Έκτο Έτος Μου» που γράφτηκε στο Μεσολόγγι στα γενέθλιά του, στις 22 Ιανουαρίου 1824, είναι το τελευταίο και μοναδικό που συνέθεσε στην Ελλάδα. Η έκτη στροφή λέει: «Το ξίφος, το λάβαρο – και το χωράφι –– / Δόξα και Ελλάδα γύρω μου δες! / Ο Σπαρτιάτης, που φέρεται στην ασπίδα του / Δεν ήταν πιο ελεύθερος.» [Ημερολόγιο Κεφαλονιάς του Μπάιρον, 1824. NLS Ms.43353, σελ 20-21. Παραχώρηση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Σκωτίας]. Αυτή η στροφή αποκαλύπτει την προβλεπόμενη σχέση του με την αρχαία και τη σύγχρονη Ελλάδα που άξιζε να καλλιεργηθεί.

200 χρόνια μετά το θάνατο του Μπάιρον, η προσωπικότητα και τα επιτεύγματά του, όπως αφηγούνται οι θαυμαστές και οι φίλοι του, εξακολουθούν να σχετίζονται με το φιλελληνικό ιδεώδες.

Ο Λέστερ Στάνχοουπ, ο πράκτορας της Ελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου, έγραψε στον Τζων Μπάουρινγκ από τα Σάλωνα στις 30 Απριλίου 1824: «Η Αγγλία έχασε την πιο λαμπρή της ιδιοφυΐα – την Ελλάδα τον ευγενέστερο φίλο της. Για να τους παρηγορήσει για την απώλεια, άφησε πίσω του τις εκπορεύσεις του υπέροχου μυαλού του. Εάν ο Μπάιρον είχε ελαττώματα, είχε και λυτρωτικές αρετές – θυσίασε την άνεση, την τύχη, την υγεία και τη ζωή του για τον σκοπό ενός καταπιεσμένου έθνους. Τιμώμενη η μνήμη του! Εάν είχα στη διάθεσή μου τις στάχτες του, θα τις εναπόθετα στον Ναό του Θησέα ή στον Παρθενώνα στην Αθήνα».

Ο λοχαγός Γουίλιαμ Πάρεϋ, γραμματέας του Μπάιρον, είπε: «Μόλις έγινε γνωστό ότι ο Λόρδος Μπάιρον πέθανε, η λύπη και η θλίψη έγιναν γενικά αισθητές στην Ελλάδα. Απλώθηκαν από τα δικά του διαμερίσματα στην πόλη του Μεσολογγίου, σε ολόκληρη την Ελλάδα και σε κάθε μέρος της πολιτισμένης Ευρώπης. […] Ο Μαυροκορδάτος μίλησε για τον Λόρδο Μπάιρον ως τον καλύτερο φίλο της Ελλάδας, και είπε ότι η συμπεριφορά του ήταν αξιοθαύμαστη. Ακούστηκε να λέγει ότι η ασφάλεια της Ελλάδας εξαρτιόταν από τη ζωή του. […] Ο Λόρδος Μπάιρον θρηνήθηκε ως ο καλύτερος ευεργέτης στην Ελλάδα. Οι ιερείς εκφωνούσαν λόγους και αποδίδονταν οι ίδιες τιμές στη μνήμη του όπως και στη μνήμη ενός από τους ευλαβείς αρχηγούς τους.»

Ο Διονύσιος Σολωμός (1798-1857), ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, συνέθεσε τελικά μια ωδή στη μνήμη του Μπάιρον, ο οποίος ήταν αναμφίβολα ένας από τους μεγαλύτερους θαυμαστές που είχε ποτέ το ελληνικό έθνος. Η ακόλουθη στροφή είναι η πρώτη αυτής της μεγάλης ωδής: «Λευτεριά, γιὰ λίγο πάψε / νὰ χτυπᾶς μὲ τὸ σπαθί· / τώρα σίμωσε καὶ κλάψε / εἰς τοῦ Μπάυρον τὸ κορμί».

Στο άκουσμα της είδησης του θανάτου του Μπάιρον, ο τότε 15χρονος ρομαντικός ποιητής Άλφρεντ Τέννυσον (1809-1892) συνετρίβει, δηλώνοντας ότι ήταν μία ημέρα «όταν όλο το σύμπαν φαινόταν να σκοτεινιάζει για εμένα». Ο Μπάιρον ήταν το καλλιτεχνικό αντίστοιχο της Γαλλικής Επανάστασης, με τη σφοδρή άδειά της, την εξέγερσή της ενάντια στις καθιερωμένες μορφές, την άγρια αποφασιστικότητά της να είναι ελεύθερη.

Η μοίρα του Μπάιρον, που είχε κάνει διάσημη την πόλη του θανάτου του, αντήχησε σε όλο τον κόσμο. Θα αποδεικνυόταν ένα σημείο καμπής στον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας και θα διασφάλιζε την επιτυχία της πολιτικής για την οποία είχε αγωνιστεί ο Μπάιρον: να γίνει η Ελλάδα ένα μοντέρνο έθνος-κράτος. Όπως εύστοχα εξέφρασε ο θεολόγος καθηγητής Ηλίας Λιάμης, η μεγάλη κληρονομιά του Μπάιρον φάνηκε δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, στην Έξοδο του Μεσολογγίου, όταν η ικανότητα των Ελλήνων να συνεχίσουν να αμύνονται κατά των οθωμανικών στρατευμάτων είχε χαθεί, με αποτέλεσμα να υποστούν σφοδρή επίθεση. που ακολούθησε σφαγή. Η μετάβαση από τη 10η στην 11η Απριλίου 1826 ήταν μία μακρά νύχτα και ταυτοχρόνως η αυγή της αποθέωσης αυτής της μικρής πόλης της Ακαρνανίας, που την έκανε μεγάλη και ιερή στη διεθνή ιστορία. Η καθολική αναγνώριση του Μεσολογγίου ως βωμού της ελευθερίας ήταν το επίτευγμα του Μπάιρον – κάνοντας την ευρύτερη δυτική κοινωνία να ασχοληθεί μαζί του. Εξαιτίας του Μπάιρον, το Μεσολόγγι γέμισε τα πρωτοσέλιδα των ευρωπαϊκών εφημερίδων, τις διακηρύξεις των φιλελληνικών συλλόγων, τις εκκλήσεις των πολιτών στις κυβερνήσεις τους. Αυτή η πόλη, χάρη στον Μπάιρον, έγινε ουσιαστικά μια ευρωπαϊκή πόλη που κράτησε τα βλέμματα εκατομμυρίων ανθρώπων καρφωμένα πάνω της και συγκίνησε ολόκληρους λαούς με τις περιπέτειες, την πολιορκία και τελικά την ηρωική της έξοδο [Ηλίας Λιαμής, Λόρδος Μπάιρον: Ο ποιητής και η αποθέωση του Μεσολογγίου, 28 Ιανουαρίου 2021]. Στην πραγματικότητα, το φάντασμα του Μπάιρον ήταν η κινητήρια δύναμη που ουσιαστικά βοήθησε να απελευθερωθεί η Ελλάδα και να γίνει η νέα έδρα της αρχαίας Ελλάδας.

Κέρκυρα, 23 Ιουλίου 2023

Παράρτημα

Λόγος ἐπικήδειος τοῦ Σπυρίδωνος Τρικούπη εἰς τὸν Λόρδον Νόελ Μπάιρωνα, ἀποθανόντα κατὰ τὴν 6η Ἀπριλίου τοῦ ἒτους 1824, 19 Μαΐου, Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, ἐν Μεσολογγίῳ, ὃπου καὶ αὐτοσχεδιασθείς εἰς τὸ κοινότατον ὗφος, ἐξεφωνήθη ἐπ᾽ Ἐκκλησίας.

«Τὶ ἀνέλπιστον συμβεβηκὸς! Τὶ ἀξιοθρήνητον δυστύχημα! Ὀλίγος καιρὸς εἶναι ἀφοῦ ὁ λαὸς τῆς πολύπαθης Ἑλλάδος ὃλος χαρὰ καὶ ἀγαλλίαση ἐδέχθη εἰς τοὺς κόλπους του τὸν ἐπίσημον τοῦτον ἂνδραν καὶ σήμερον ὃλος θλίψη καὶ κατήφεια καταβρέχει τὸ νεκρικόν του κρεβάτι μὲ πικρότατα δάκρυα, καὶ ὀδύρεται ἀπαρηγόρητα. Ὁ γλυκύτατος χαιρετισμὸς «Χριστὸς Ἀνέστη», ἒγινε ἂχαρις τὴν ἡμέραν τοῦ Πάσχα εἰς τὰ χείλη τοῦ κάθε Ἓλληνος Χριστιανοῦ, καὶ ἀπανταίνοντας ὁ ἓνας εἰς τὸν ἂλλον, πρὶν τοῦ εὐχηθῇ ταῖς καλαῖς ἐορταῖς ἐρωτοῦσε «Πῶς εἶναι ὁ μυλόρδος;». Χιλιᾶδες ἂνθρωποι συναγμένοι νὰ δώσουν μεταξύ τους τὸ θεῖον φίλημα τῆς ἀγάπης εἰς τὴν εὐρύχωρον πεδιάδα ἒξω ἀπὸ τὸ τεῖχος τῆς πόλεώς μας, ἐφαίνονταν ὃτι ἐσυνάχθησαν μόνον καὶ μόνον νὰ παρακαλέσουν τὸν ἐλευθερωτὴν τοῦ παντός διὰ τὴν ὑγείαν τοῦ συναγωνιστοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ γένους μας.

Καὶ πῶς ἦτο δυνατὸν νὰ μὴ συντριβῇ ἡ καρδία ὃλων; Νὰ μὴ καταπικραθοῦν ὃλων τὰ χείλη; Εὐρέθηκεν ἂλλη φορὰν τὸ μέρος τοῦτο τῆς Ἑλλάδος εἰς περισσοτέραν χρείαν καὶ ἀνάγκην παρὰ εἰς τὴν ἐποχὴν, εἰς τὴν ὁποίαν ὁ πολυθρήνητος Μυλόρδος Μπάιρον ἐπέρασε μὲ κίνδυνον καὶ αὐτῆς τῆς ζωῆς του εἰς τὸ Μεσολλόγι, καὶ τότε καὶ εἰς ὃσον καιρὸν συνέζησε μαζὶ μας, δὲν ἐθεράπευσε τὸ πλουσιοπάροχόν του χέρι ταὶς δεινόταταις χρείαις μας, χρείαις ὃπου ἡ πτωχεία μας ταὶς ἂφηνεν ἀδιόρθωταις; Πόσα ἂλλα καλὰ πολὺ ἀκόμα μεγαλύτερα, ἐλπίζαμεν ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἂνδρα; Καὶ σήμερον, ἀλλοίμονον! Σήμερον ὁ πικρὸς τάφος καταπίνει καὶ αὐτὸν καὶ ταὶς ἐλπίδαις μας!

Ἀλλὰ δὲν ἠμποροῦσε τάχα καθήμενος καὶ ἒξω ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, ἀναπαυόμενος καὶ χαιρόμενος τὰ καλὰ τῆς Εὐρώπης, νὰ τρέξῃ μὲ μόνην τὴν μεγαλοδωρίαν τῆς καρδίας του εἰς βοήθειάν μας; Τοῦτο ἀρκοῦσε διὰ ἠμάς, ἐπειδὴ ἡ δοκιμασμένη φρόνησις καὶ βαθεία ἐμπειρία τοῦ προέδρου τῆς βουλῆς καὶ διοικητοῦ μας θὰ ἐξοικονομοῦσε μὲ μόνα τὰ μέσα αὐτὰ τὴν ἀσφάλειαν τῶν μερῶν τούτων. Ἀλλὰ, ἐὰν ἀρκοῦσε τοῦτο δ’ ἠμάς, δὲν ἀρκοῦσεν, ὂχι, δι’ αὐτὸν. Πλασμένος ἀπὸ  τὴν φύσιν, διὰ νὰ ὑπερασπίζεται πάντοτε τὰ δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου ὃπου καὶ ἐὰν τὰ ἒβλεπε καταπατημένα, γεννημένος εἰς ἐλεύθερον καὶ πάνσοφον ἒθνος, θρεμμένος ἀπὸ  μικρὸς μὲ τὴν ἀνάγνωσιν τῶν συγγραμμάτων τῶν ἀθανάτων προγόνων μας, τὰ ὁποῖα διδάσκουν ὃσους ἠξεύρουν νὰ διαβάσουν, ὂχι μόνον τὶ εἶναι, ἀλλὰ καὶ τὶ πρέπει νὰ εἶναι καὶ τὶ ἠμπορεῖ νὰ εἶναι ὁ ἂνθρωπος τῆς Ἑλλάδος νὰ ἀποφασίσῃ καὶ νὰ ἐπιχειρισθῇ νὰ συντρίψῃ ταὶς φρικταὶς ἀλυσαίς του καὶ τὰ συντρίμματα τῶν ἀλύσων του νὰ κάμῃ κοφτερὰ σπαθιὰ διὰ νὰ ξαναποχτήσῃ μὲ τὴν βίαν ὃ,τι τοῦ ἃρπαξεν ἡ βία. Εἶδε καὶ ἂφησεν ὃλαις ταὶς πνευματικαὶς καὶ σωματικαὶς ἀπὸλαυσαις τῆς Εὐρώπης καὶ ἦλθε νὰ κακοπαθήσῃ καὶ νὰ ταλαιπωρηθῇ μαζὶ μας, συναγωνιζόμενος ὂχι μόνον μὲ τὸν πλοῦτον του, τὸν ὁποῖον δὲν ἐλυπήθηκεν, ὂχι μόνον μὲ τὴν γνώσιν του τῆς ὁποίας μᾶς ἒδωκε τόσα σωτηριώδη σημεῖα, ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ σπαθὶ του ἀκονισμένον ἐναντίον τῆς τυραννίας καὶ τῆς βαρβαρότητος. Ἦλθεν, εἰς ἓναν λόγον, κατὰ τὴν μαρτυρίαν τῶν οἰκιακῶν του, μὲ ἀπόφασιν νὰ ἀποθάνει εἰς τὴν Ἑλλάδα διὰ τὴν Ἑλλάδα. Πῶς λοιπὸν νὰ μὴ συντριβῇ ὃλων μας ἡ καρδία διὰ τὴν στέρησιν ἑνὸς τοιούτου ἀνδρὸς; Πῶς νὰ μὴ κλαύσωμεν τὴν στέρησίν του ὡς γενικὴν στέρησιν ὃλου τοῦ Ἑλληνικοῦ γένους;

Ἀλλ’ ἒως αὐτοῦ, ἀδερφοὶ, εἲδατε τὸν φιλελεύθερον, τὸν πλούσιον, τὸν ἀνδρεῖον ἂνθρωπον, τὸν ἀληθινὸν φιλλέληνα, εἲδατε τὸν εὐεργέτην. Τοῦτο φθάνει βέβαια νὰ μᾶς κινήσῃ τὰ δάκρυα. Δὲν φθάνει ὃμως, δὲν φθάνει διά τὴν ὑπόληψίν του καὶ τὸ μέγεθος τοῦ ἐνδόξου ἐπιχειρηματός του αὐτὸς, τοῦ ὁποίου κλαίομεν τὸν θάνατον ἀπαρηγόρητα, εἶναι ἂνθρωπος ὁ ὁποῖος (εἰς τὸ εἶδος του) ἒδωκε τὸ ὂνομά του εἰς τὸν αἰώνα μας. Ἡ εὐρυχωρία τοῦ πνεύματός του καὶ τὸ ὗψος τῆς φαντασίας του δὲν τὸν ἂφησαν νὰ πατήσῃ τὰ λαμπρὰ, πλὴν κοινὰ ἲχνη τῆς φιλολογικῆς τῶν παλαιῶν δόξας. Ἒπιασε νέον δρόμον, τὸν ὁποῖον ἡ γεροντικὴ πρόληψις προσεπάθησε καὶ προσπαθεῖ ἀκόμη νὰ τὸν κλείσῃ εἰς τὴν σοφὴν Εὐρώπην. Ἀλλὰ ὃσω ζοῦν τὰ συγγράματά του (καὶ θὰ ζοῦν ὃσω ζῆ ὁ κόσμος) θέλει μείνει πάντοτε ὁ δρόμος αὐτὸς ἀνοιχτὸς ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς καθῶς καὶ ὁ ἂλλος εἶναι δρόμος ἀληθινῆς δόξας. Ἐδῶ παρατρέχω ὃσα μὲ βιάζει νὰ σᾶς κοινοποιήσῳ τὸ βαθὺ σέβας καὶ ὁ μεγάλος ἐνθουσιασμὸς ὃπου πάντοτε ἐνέπνευσεν εἰς τὴν καρδίαν μου ἡ ἀνάγνωσις τῶν συγγραμμάτων του καὶ τὸν ὁποῖον αἰσθάνομαι τῶρα σφοδρότερον ἀπὸ  ἂλλην φορὰν. Ἐγκωμίασε καὶ ἐγκωμιάζει τὸν ποιητὴν τοῦ αἰώνος μας ὃλη ἡ σοφὴ Εὐρώπη, καὶ θέλει τὸν ἐγκωμιάσουν ὃλοι οἱ αἰῶνες, ἐπειδὴ ἐγεννήθηκε διὰ ὃλην τὴν Εὐρώπην καὶ διὰ ὃλους τοὺς αἰώνας.

Ἓνας ἂλλος συλλογισμὸς μοῦ ἒρχεται εἰς τὸν νοὺν, συλλογισμὸς τόσον ὀρθὸς καὶ ἀληθινὸς ὃσον προσαρμοσμένος εἰς τὴν περίστασιν τῆς πατρίδος μας. Ἀκούσατε, Ἓλληνες, μὲ προσοχὴν αὐτὸν τὸν συλλογισμὸν, ἐπειδὴ θέλω νὰ γενῇ καὶ συλλογισμὸς ἐδικὸς σας καὶ συλλογισμὸς παντοτινὸς.

Πολλὰ ἐστάθησαν τὰ λαμπρὰ ἒθνη εἰς τὸν κόσμον, ἀλλὰ ὀλιγώταταις αἱ ἐποχαίς τῆς ἀληθινῆς των λαμπρότητος. Ἓνα ὃμως φαινόμενον, στοχάζομαι, λείπει ἀπὸ  τὰ χρονικά ὃλου τοῦ λαμπροῦ κόσμου, φαινόμενον τὸ ὁποῖον ἐδίσταζεν, ἐὰν ποτὲ ἠμπορεῖ νὰ φανῇ, καὶ αὐτὸς ὁ παρατηρητικὸς νοὺς τῆς φιλοσοφίας. Ὃλα σχεδὸν τὰ ἒθνη τῆς γῆς ἒπεσαν ἀπὸ  τὰ χέρια τοῦ ἑνὸς εἰς τὰ χέρια ἂλλου αὐθέντου. Κάποτε ἐκαλλιτέρευσαν, κάποτε εχειροτέρευσαν. Πουθενὰ ὃμως τὸ μάτι τοῦ ἱστορικοῦ δὲν εἶδε κανένα ἒθνος κατασκλαβωμένον ἀπὸ  βαρβάρους καὶ μάλιστα βαρβάρους ῥιζωμένους ἀπὸ  αἰώνας εἰς αὐτὸ τὸ ἒθνος, δὲν τὸ εἶδε, λέγω, νὰ ξεσκλαβωθῇ ἀφ’ ἑαυτοῦ του. Ἰδοὺ τὸ φαινόμενον. Τοῦτο σήμερον παρουσιάζεται κατά πρώτην φορὰν εἰς τὸν κόσμον καὶ φαίνεται εἰς μοναχὴν τὴν Ἑλλάδαν. Ναὶ, εἰς μοναχὴν τὴν Ελλάδα φαίνεται. Τὸ βλέπει μακρόθεν ὁ φιλόσοφος καὶ χάνει τὸν δισταγμόν του, τὸ βλέπει ὁ ἱστορικὸς καὶ ἐτοιμάζεται νὰ τὸ διηγηθῇ ὡς νέαν ἀνακάλυψιν τῆς τύχης τῶν ἐθνῶν, τὸ βλέπει ὁ πολιτικὸς καὶ γίνεται σκεπτικότερος καὶ προφυλακτικότερος. Τόσον παράδοξος εἶναι ὁ καιρὸς εἰς τὸν ὁποῖον ζοῦμεν ἀγαπητοὶ μου Ἓλληνες! Ἡ ἐπανάστασις τῆς Ἑλλάδος δὲν εἶναι ἐποχὴ τοῦ ἒθνους μας μόνον, εἶναι ἐποχὴ ὃλων τῶν ἐθνῶν, ὃλων τῶν αἰώνων, ἐπειδὴ, καθῶς σᾶς εἶπα, εἶναι φαινόμενον μοναδικὸν εἰς τὴν πολιτικὴν κατάστασιν τῶν ἐθνῶν.

Αὐτὸ τὸ μοναδικὸν φαινόμενον ἐπαρατήρησεν ὁ μεγάλος νοὺς τοῦ μεγαλόφρονος, τοῦ πολυθρηνήτου Μπάιρον, καὶ ἠθέλησε νὰ ἑνώσῃ τὴν ἀθάνατήν του δόξαν μὲ τὴν δόξαν σας καὶ νὰ ἐμβάσῃ τὸ ὂνομά του εἰς τὴν ἱστορίαν τῶν λαμπρῶν σας κατορθωμάτων. Δὲν ἒγιναν καὶ ἂλλαις ἐπαναστάσεις εἰς ταὶς ἡμέραις του; Καμμίαν ὃμως δὲν ἀκολούθησε, καμμίαν δὲν ὑπερασπίσθη, ἐπειδή ἦτον πολλὰ διαφορετικὸς ὁ χαρακτὴρ καὶ πολλὰ διαφορετικὴ ἡ φύσις τους. Ἡ μοναχὴ δόξα τῆς Ἑλλάδος ἦτον ἂξια δόξα διὰ ἐκεῖνον, τὸν ὁποῖον δοξολογοῦν ὃλα τὰ σοφὰ στόματα. Βλέπετε, ὦ Ἓλληνες, βλέπετε εἰς τὶ καιρὸν ζῆτε, εἰς τὶ ἀγώναν ἐμβήκατε; Βλέπετε ὃτι μὲ τὴν δόξαν σας δὲν ἠμπορεῖ νὰ συγκριθῇ καμμία δόξα περασμένη; Οἱ φιλελεύθεροι, οἱ φιλάνθρωποι, οἱ φιλόσοφοι ὃλων τῶν ἐθνῶν, καὶ μάλιστα τῆς μεγαλόδωρης Ἀγγλίας, σᾶς χαιρετοῦν ὃλοι μακρόθεν, ὃλοι σᾶς συγχαίρονται, ὃλοι σας ἐμψυχώνουν, καὶ ὁ ποιητής τῶν καιρῶν μας, ἀγκαλά καὶ στεφανωμένος ἀθανασίαν, ἐζήλευσε τὴν δόξαν σας καὶ ἦλθε προσωπικῶς νὰ ξεπλύνει μαζὶ σας μὲ τὸ αἷμα του τὰ μολυσμένα ἀπὸ  τὴν τυραννίαν χώματά μας.

Γεννημένος εἰς τὴν λαμπρότατην μητρόπολιν τῆς Λόνδρας, εὐγενέστατος καὶ ἀπὸ  πατέρα καὶ ἀπὸ  μητέρα, πόσην χαρὰν αἰσθάνθηκε ἡ φιλελληνική του καρδία, ὃταν ἡ πτωχή μας πόλις εἰς σημεῖον εὐγνωμοσύνης, τὸν ἐπολιτόγραψε; Εἰς αὐτὸν τὸν ἀγώναν τοῦ θανάτου του, ἣγουν τὴν στιγμὴν ὃταν κρυμμένη ἡ αἰωνιότης δείχνεται εἰς τὸν ἂνθρωπον εὐρισκόμενον εἰς τὰ ὃρια τῆς θνητῆς καὶ ἀθάνατης ζωῆς, ὃταν λέγω ὃλος ὁ ὁρατὸς κόσμος φαίνεται ἓνα μόνον σημεῖον ὡς πρὸς τὰ λαμπρὰ ἒργα τῆς θείας παντοδυναμίας, εἰς ἐκείνην τὴν φοβερὰν ὢραν ὁ πολυένδοξος τοῦτος νεκρὸς ἀφήνοντας τὸν κόσμον ὃλον ἐβάσταξεν εἰς τὸ στόμα του μονάχα δύο ὀνόματα, τῆς μονάκριβης καὶ πολυαγαπημένης του κόρης καὶ τῆς Ἑλλάδος. Αὐτὰ τὰ δύο ὀνόματα βαθειὰ ῥιζωμένα εἰς τὰ σπλάχνα του, μήτε ἡ στιγμὴ τοῦ θανάτου δὲν μπόρεσε νὰ τὰ ἐξαλείψῃ. «Κόρη μου!» εἶπεν, «Ἑλλὰς!» εἶπεν, καὶ ἡ φωνὴ του ἒλειψε! Ποία ἑλληνικὴ καρδία νὰ μὴ συντρίβεται ὃσαις φοραίς ἐνθυμείται αὐτὴν τὴν περίστασιν;

Δεκτὰ βεβαίως, ἀγαπητοὶ μου Ἓλληνες, πολὺ δεκτὰ εἶναι εἰς τὴν σκιὰν του τὰ δάκρυά μας, ἐπειδή εἶναι δάκρυα εἰλικρινή, δάκρυα τῶν κληρονόμων τῆς άγάπης του. Ἀλλὰ πολὺ δεκτότερα δι’ αὐτὸν θὰ εἶναι τὰ ἒργα μας διὰ τὴν πατρίδαν, τὰ ὁποῖα καὶ χωρισμένος ἀπὸ  ἠμὰς, θὰ παρατηρεῖ ἐπάνωθεν ἀπὸ  τοὺς οὐρανοὺς, τοὺς ὁποίους τοῦ ἂνοιξεν ἡ ἀρετὴ του· αὐτὴν καὶ μοναχὴν τὴν εὐγνωμοσύνην γυρεύει ἀπὸ  ἠμὰς εἰς ταὶς εὐεργεσίαις του, αὐτὴν τὴν ἀνταμοιβὴν εἰς τὴν πρὸς ἠμὰς ἀγάπην του, αὐτὴν τὴν ἐλάφρωσιν εἰς ταὶς ταλαιπωρίαις του, αὐτὴν τὴν πληρωμήν διὰ τὸν χαμὸν τῆς πολύτιμης ζωῆς του. Ὃταν, ἀγαπητοί μου Ἓλληνες, ἡ δύναμίς σας κατορθώσει νὰ ἀποσυντρίψῃ τὰ χέρια ὃπου μᾶς ἀλυσόδεναν, τὰ χέρια ὃπου ἃρπαζαν ἀπὸ  ταὶς ἀγκάλαις μας τοὺς ἀδελφοὺς, τὰ τέκνα, τὴν κατάστασίν μας, τότε θὰ χαρεῖ ἡ σκιὰ του, τότε θὰ ἀγαλλιασθεῖ ἡ κόνις του· ναὶ, εἰς τὴν μακαρίαν ἐκείνην ὢραν τοῦ εὐτυχισμένου τέλους τῶν ἀγώνων σας ὁ ἀρχιερεύς θά ἀπλώνει τὴν ἰερὰν του καὶ ἐλεύθερην δεξιὰν καὶ θὰ εὐλογεῖ καὶ ἁγιάζει τὸν πολυένδοξον τάφον του, τὸ Παλικάρι ζωσμένον τὸ σπαθὶ ἀπὸ  τὰ τυραννικὰ αἳματα βαμμένον θὰ τὸν στολίζει μὲ δάφναις, ὁ Πολιτικός μὲ ἐγκώμια, ὁ Ποιητής γυρμένος εἰς τὴν ἁρμονικότατην ταφόπετράν του θὰ γίνεται ποιητικώτερος τότε ἀνθοστεφανωμέναις οἱ Παρθέναις τῆς Ἑλλάδος, τὴν μαγευτικὴν ὠραιότητα τῶν ὁποίων ἒψαλεν ὁ πολυένδοξος συμπολὶτης μας Μπάιρον εἰς πολλὰ του ποιήματα, τότε τὰ ὠραία μας τέκνα, χωρίς πλέον νὰ φοβοῦνται νὰ μολυνθοῦν ἀπὸ τὰ ἁρπαχτικὰ χέρια τῶν τυράννων μας, θὰ σταίνουν χορὸν τριγύρω εἰς τὸν τάφον του, τραγουδώντας τὰ κάλλη τῆς γης μας, τὰ ὁποῖα μὲ τόσην χάριν καὶ ἀλήθειαν ὁ ποιητής τοῦ αἰῶνος μας ἒψαλεν.

Ἀλλὰ ποία ἰδέα λυπηρὴ μοῦ ἒρχεται τῶρα εἰς τὸν νοὺν; μὲ ἐπλάνεσεν ἡ φαντασία μου, ἐνόμισα ὃτι βλέπω ὃσα ἡ καρδία μου ἐπιθυμεῖ ὑπόθεσα εὐλογίαις Ἀρχιερέων, δαφνοστεφανώματα, ὓμνους, χορούς τριγύρω εἰς τὸν τάφον τοῦ εὐεργέτου τῆς Ἑλλάδος· ἀλλὰ ὁ τάφος αὐτὸς δὲν θέλει ἒχει ἐντὸς του τὰ πολύτιμα λείψανα αὐτοῦ τοῦ εὐεργέτου! ἂδειος θὰ μείνει ὁ τάφος! τὸ σῶμα του ὀλίγαις ἡμέραις ἀκόμη μένει εἰς τὸ πρόσωπον τῆς γῆς μας τῆς νέας Πατρίδος του! δὲν παραδίδεται εἰς ταῖς ἀγκάλαις της! μεταφέρεται εἰς τὴν γὴν, τὴν ὁποίαν ἐτίμησεν ἡ γέννησίς του!

Αἱ ἰδικαίς σου ἀγκᾶλες, ἀκριβή του καὶ πολυαγαπητή θυγάτερ, αἰ ἰδικαί σου θὰ τὸ δεχθοῦν, τὰ δάκρυα τὰ ἐδικὰ σου θὰ παρηγορήσουν τὸν σωματοφόρον τάφον του, καὶ τὰ δάκρυα τῶν ὀρφανῶν Ἑλλήνων θέλει χύνονται ἐπάνω εἰς τὴν θήκην τοῦ πολυτιμότατου πνεύμονός του καὶ ἐπάνω εἰς ὃλην τὴν γὴν τῆς Ἑλλάδος, ἐπειδὴ ὃλη ἡ γή τῆς Ἑλλάδος τοῦ εἶναι ὁ τάφος του· καθῶς εἰς ταὶς ὑστεριναίς στιγμαίς τῆς ζωῆς του, ἐσὲ, εἰς τὴν Ἑλλάδα εἶχεν εἰς τὴν καρδίαν του καὶ εἰς τὰ χείλη του, δίκαιον ἦταν καὶ ὓστερα ἀπὸ  τὸν θάνατόν του νὰ λάβῃ καὶ αὐτὴ μερίδιον ἀπὸ τὰ μεγαλοτίμητα λείψανά του. Ἡ πατρίδα του, τὸ Μεσολόγγι, σφιχταγκαλιάζει, ὡς σύμβολον τῆς ἀγάπης του τὸν πνεύμονά του, δέξου καὶ σὺ, γλυκύτατε καρπὲ τῆς καρδίας τοῦ ἀποθανόντος, δέξου τὸ πτῶμα του, τὴν καρδίαν του, τὰ ἐντόσθιά του· σοῦ τὰ ξεπροβοδεῖ ὃλη ἡ Ἑλλάς μαυροφορεμένη, ὃλη ἀπαρηγόρητη· σοῦ τὰ ξεπροβοδεῖ μὲ ὃλην τὴν ἐκκλησιαστικὴν, τὴν πολιτικὴν καὶ στρατιωτικὴν τιμὴν καὶ παράταξιν, καὶ μὲ ὃλον τὸ πλῆθος τῶν συμπολιτῶν του Μεσολογγιτῶν καὶ ὁμογενῶν του Ἑλλήνων· σοῦ τὰ ξεπροβοδεῖ στεφανωμένα μὲ τὴν εὐγνωμοσύνην της, παρηγορημένα μὲ τὰ δάκρυά της, συνωδευμένα μὲ τὰς θεοδέκτους εὐχὰς καὶ εὐλογίας τοῦ πανιερωτάτου Ἀρχιεπισκόπου μας, τοῦ ἀληθινοῦ ζηλωτοῦ τῆς ἐλευθερίας τοῦ γένους, Κυρίου Πορφυρίου, τοῦ φιλοπάτριδος ἁγίου ἐπισκόπου (Ρωγῶν) Κυρ. Ἰωσῆφ, καὶ ὃλου τοῦ κλήρου. Μάθε, εὐγενεστάτη κόρη, μάθε ὃτι στρατηγοί τὰ ἐβάσταξαν εἰς τοὺς ὢμους τους, καὶ τὰ ἒφεραν εἰς τὴν ἐκκλησίαν· χιλιᾶδες Ἓλληνες στρατιῶται ἐσκέπαζαν τὰ δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ μέρη τοῦ δρόμου, ὃθεν τὰ ἐδιάβαιναν, καὶ τὰ στόματα τῶν τουφεκιῶν, ὃπου ἐκατέφαγαν τόσους καὶ τόσους τυράννους, ἦσαν ὃλα γυρμένα κατά τὴν γήν, ὡσὰν νὰ ἢθελαν νὰ πολεμήσουν τὴν γὴν, ὃπου τοὺς ἃρπαξε τὸν εἰλικρινὴ φίλο τους. Ὃλα αὐτὰ τὰ πλήθη τῶν στρατιωτῶν μὲ τὸ σπαθὶ τούτην τὴν στιγμὴν εἰς τὴν μέση, μὲ τὸ τουφέκι εἰς τὸν ὢμον, καὶ ἒτοιμα νὰ ἐκστρατεύσουν ἐναντίον τοῦ ἀσπὸνδου ἐχθροῦ τοῦ Χριστοῦ καὶ τοῦ ἀνθρώπου, περικυκλώνουν τὸ νεκρικὸν κρεββάτι, καὶ ὀρκίζονται νὰ μὴ λησμονήσουν ποτέ τὰς θυσίας τοῦ πατρὸς σου, καὶ ποτὲ νὰ μὴν ἀφήσουν νὰ πατηθῇ ἀπὸ  βάρβαρον καὶ τυραννικὸν ποδάρι ὁ τόπος εἰς τὸν ὁποῖον εὐρίσκονται ἀπομεινάρια του. Χιλιᾶδες στόματα χριστιανικὰ ἀνοίγονται αὐτὴν τὴν στιγμὴν, καὶ ὁ ναὸς τοῦ Ὑψίστου Θεοῦ τῶν Χριστιανῶν ἀναβοᾶ ὃλος ὓμνους, ὃλος ἰκεσίας, διὰ νὰ κατευοδωθοῦν τὰ σεβάσμια λείψανά του εἰς τὴν πατρικήν του γὴν, καὶ νὰ ἀναπαυθῇ ἡ ψυχή του ὃπου οἱ δίκαιοι ἀναπαύονται».

• Σπυρίδωνος Τρικούπη λόγοι ἐπικήδειοι καὶ ἐπινίκειοι ἐκφωνηθέντες εἰς ἐπήκοον τοῦ λαοῦ ἐπὶ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως. Αίγινα, GR: Εθνικό Τυπογραφείο, 1829.

Σήμερα Συμπληρώνω Το Τριακοστό-Έκτο Έτος Μου

Του Λόρδου Μπάιρον

22α Ιανουαρίου 1824

Μεσολόγγι

Σήμερα συμπληρώνω το τριακοστό-έκτο έτος μου. –

§

Παγωμένη είναι η καρδιά μου από καιρό

Γιατί έπαψε καρδούλες να πυρώνει.

Όμως κι αν έπαψε καρδιές να βαλαντώνει

Διψά το πυρωμένο του έρωτα νερό.

§

Μαράθηκαν οι μέρες μου, κίτρινα φύλλα.

Λουλούδια της αγάπης και καρποί

Στον σκώληκα, στον σάρακα, σ’ανατριχίλα

θανατερή. Στης θλίψης την ντροπή.

§

Φωτιά τρυγάει τα κούφια σωθικά μου

Φαντάζουνε νησιά ηφαιστειογενή.

Μα η φλόγα της στα στήθια τα δικά μου

μια νεκρική πυρά. Μ’ αφήνει ημιθανή.

§

Ελπίδα, φόβο, της αγάπης το φαρμάκι

Να ξεχειλίζουν την καρδιά με πόνο,

δεν έχω εγώ, στις αλυσίδες λυώνω

δέσμιος σε κρυφό μεράκι.

§

Αλλά, μακριά από μένα! Όχι έτσι, μήτε εδώ

χαθείτε λογισμοί – όχι τώρα,

η δόξα ένα στεφάνι ήρθε η ώρα

στο μέτωπο να πλέξει πριν χαθώ.

§

Γύρω μου –δες!– σημαίες κυματίζουν

Στις λάμψεις των σπαθιών, η Ελλάδα, η δόξα.

Σπαρτιάτες γεννημένοι, μ’ ασπίδες και με τόξα

Το ίδιο ελεύθεροι, μαζί μας βηματίζουν.

§

Σήκω ψυχή μου! Η Ελλάδα σε προσμένει,

άγρυπνη, η Ελλάδα, πάντα! Ξύπνησε ψυχή.

Άκου στις φλέβες σου την ιαχή

του πατρικού σου αίματος, να υφαίνει.

§

Πάτα τα πάθη όταν σηκώνουνε κεφάλι

Ανάξια φύση του ανδρός!

Αδιάφορο αν χαμογελά ή αν κατσουφιάζει πάλι

η ομορφιά, ο κρυφός εχθρός.

§

Αν μετανιώνεις για την νιότη σου, προς τι η ζωή;

Της τίμιας θανής η γη, να την, εδώ, μπροστά σου:

Στης μάχης το πεδίο όρμα και στάσου

μέχρι την ύστερη πνοή.

§

Κοίταξε, ψάξε γύρω σου, τάφο για στρατιώτη.

Γύρεψέ τον, αν ζητήσεις θα τον βρεις.

Διάλεξε χώμα καλό κι απ’ την ζωή την πρώτη

Γείρε στην σιωπή ν’ αναπαυτείς.

§

Σ’ αυτή την κόλαση, δεν έχει άλλο να κάνεις.

Άσε τους στην παράκρουση, στην τρέλα.

Στου κακού τους την κατάρα άσ’ τους. Έλα!

Ο ουρανός τους δαιμονίζει. Έλα να πεθάνεις.

[Μετάφραση από την αγγλική]

Εικόνες

Ο Μπάιρον είχε γίνει διάσημος εν μια νυχτί μετά τη δημοσίευση του 1812 των δύο πρώτων ασμάτων του Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ, ενός μακροσκελούς αφηγηματικού ποιήματος εμπνευσμένου από τη μεγάλη περιοδεία του στη Μεσόγειο το 1809-1811. Στο Β’ Άσμα, ο νεαρός Χάρολντ μεταφέρεται στην Ελλάδα, συγκινημένος από το κάλλος του παρελθόντος σε μια χώρα που είναι πλέον σκλαβωμένη στους Οθωμανούς. Ο Μπάιρον επισκέφθηκε την Αλβανία το 1809 στο πλαίσιο της περιοδείας του. Λάτρεψε τα παραδοσιακά κοστούμια που έβλεπε όταν έμενε στην κατοικία του Οθωμανού ηγεμόνα Αλή Πασά Τεπελενλή (1740-1822) στα Ιωάννινα, τότε σε αλβανική επικράτεια. Η Αλβανία είχε διαχρονικά βαθιές σχέσεις με τον Ελληνισμό. Ο Μπάιρον έγραψε σε μία επιστολή στη μητέρα του ότι η αλβανική φορεσιά ήταν «η πιο υπέροχη στον κόσμο» και αφού αγόρασε το παρόν δείγμα ανατολίτικου ύφους, το έστειλε στην οικία του στο Νιούστεντ. Όταν πόζαρε για αυτήν την προσωπογραφία του Τόμας Φίλιπς το 1813, σε ηλικία 25 ετών, φόρεσε αυτήν την αγαπημένη φορεσιά – ένα υφαντό μεταξωτό κεφαλόδεσμο, ένα κόκκινο βελούδινο και χρυσοποίκιλτο σακάκι, με έναν παρόμοια επεξεργασμένο μανδύα ριγμένο στο αριστερό του χέρι. Το φόντο φανερώνει μία μακρινή άποψη σε ένα τμήμα αρχαίου ελληνικού ναού σε ερείπια με τρεις όρθιους κίονες. Η προσωπογραφία παραπέμπει στα ταξίδια και το περιπετειώδες πνεύμα του Μπάιρον, όπως αποτυπώνεται στο καταιγιστικό φόντο, ενώ παρουσιάζει τη μορφή του με ένα πρόσωπο ήρεμου και σκεπτόμενου ποιητή.

Ο Δανός γλύπτης Μπέρτελ Τόρβαλντσεν θαυμάστηκε πολύ για το κάλλος της νεοκλασικής γλυπτικής του. Μετά τον θάνατο του Κανόβα, θεωρήθηκε ο εξέχων γλύπτης και μάλιστα, το εργαστήριό του στη Ρώμη ήταν ένας τόπος προσκυνήματος για τους πολυάριθμους θιασώτες του. Ο πιο επιφανής τέτοιος θιασώτης ήταν ο Τζορτζ Γκόρντον, 6ο Λόρδο Μπάιρον (1788-1824), η κορυφαία μορφή του βρετανικού ρομαντισμού. Είχε ποζάρει για μία μαρμάρινη προτομή από τον Τόρβαλντσεν στη Ρώμη το 1817. Η αρχική παραγγελία για τέτοια προσωπογραφία του Μπάιρον ζητήθηκε από τον φίλο του Τζον Χόμπχαουζ, 1ο Βαρόνο Μπρώτον (1786-1869). Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στη Ρώμη μεταξύ 29 Απριλίου και 20 Μαΐου 1817. Ο Τόρβαλντσεν ανέφερε στον Χανς Κρίστιαν Άντερσεν πώς ο Μπάιρον πέλαβε ξαφνικά μία τραγική όψη όταν πόζαρε ως μοντέλο. Από αυτή τη πόζα ο Τόρβαλντσεν παρήγαγε ένα μποτσέτο (σκίτσο), το οποίο εν συνεχεία χρησιμοποιήθηκε ως πρότυπο για αντίγραφα. Η αρχική προτομή με ένα μεγάλο τμήμα του στήθους, περιλαμβανομένων των ώμων, με κλασική ένδυση και σε ένα κυκλικό βάθρο βρίσκεται στο Μουσείο Τόρβαλντσεν στην Κοπεγχάγη. Εννέα μαρμάρινα αντίγραφα περιλαμβάνονται στον κριτικό κατάλογο της προτομής του Τόρβαλντσεν, εκ των οποίων τα τέσσερα έχουν τη μορφή μίας μικρής ολόσωμης ερμαϊκής στήλης. Όλες οι προτομές φέρουν μία συνολική ομοιότητα με το πρωτότυπο, αλλά διαφέρουν ως προς το ύφος της κόμης, τα οποία στην πρώτη προτομή είναι χωρισμένη στο μέσον και πιο κοντή στα πλάγια. Εμφανίζεται στενά βασισμένη στο μποτσέτο του γλύπτη, το οποίο είχε ληφθεί από τις πόζες. Ο Μπάιρον έγραψε στον Τζον Μάρεϊ τον Ιούνιο του 1817, «Ο Τόρβαλτζεν (ούτως) μου φιλοτέχνησε μία προτομή στη Ρώμη για τον Κύριο Χομπχάουζ, η οποία θεωρείται πολύ καλή. Είναι ο καλύτερος μετά τον Κανόβα, και κάποιοι τον προτιμούν.» Αυτή η λευκή μαρμάρινη προτομή απεικονίζει τον ποιητή να κοιτάζει ευθέως μετωπικά, με κατσαρά μαλλιά χτενισμένα προς τα εμπρός. Η προτομή κληροδοτήθηκε στον βασιλέα Γεώργιο Ε’ το 1914 από τη Σάρλοτ, Λαίδη Ντόρτσεστερ, κόρη του Λόρδου Χόμπχαουζ, για τον οποίο φιλοτεχνήθηκε η προτομή.

Όντας ο μεγάλος θαυμαστής του Μπάιρον από τον καιρό του στο Τρίνιτι, ο Τζον Χόμπχαουζ, 1ος Βαρόνος Μπρώτον (1786-1869) ίδρυσε μία Επιτροπή Μνημείου Μπάιρον με γραμματέα τον Τζον Μάρεϊ Β’ (1778-1843) με σκοπό να αναθέσει ένα κατάλληλο μνήμα. Αναζητήθηκαν δημόσιες συνδρομές και μέχρι το 1829 είχε συγκεντρωθεί το ποσό των 1600 λιρών. Ο Χομπχάουζ πλησίασε τον Τόρβαλντσεν, ο οποίος δέχτηκε την ανάθεση με ενθουσιασμό. Η εργασία στα σχέδια ξεκίνησε το 1830 και στο μάρμαρο το 1831. Η μορφή αυτού του έργου διαδόθηκε από τις χαρακτικές παραστάσεις του. Ο βάρδος, ντυμένος με την τυπική του ρομαντική ενδυμασία, κάθεται στα συντρίμμια ενός ελληνικού ναού, με το αριστερό του πόδι ακουμπισμένο σε ένα θραύσμα πεσμένου δωρικού κίονα. Κρατά στο ένα χέρι το βιβλίο με την επιγραφή «Τσάιλντ Χάρολντ» και στο άλλο μία γραφίδα, η άκρη της οποίας αγγίζει στοχαστικά το πηγούνι, ενώ η κεφαλή του γυρίζει σκεφτικά μακριά. Η σύνθεση απεικονίζει μία στιγμή περισυλλογής και ηρεμίας, μία γαλήνια προσωπογραφία σε πλήρη αντίθεση με την έντονη και ταραχώδη ζωή που έζησε. Διακριτικά στη βάση του καθίσματός του υπάρχει ένα ανθρώπινο κρανίο, χαρακτηριστικό ρομαντικό εύρημα του μηνύματος «μεμέντο μόρι» (μνήσθητι αποθανείν). Παρά τη φήμη του Τόρβαλντσεν ως ταλαντούχου καλλιτέχνη, όταν αυτό το μεγαλοπρεπές λαξευμένο μαρμάρινο έργο του διαβόητου Λόρδου Μπάιρον παραγγέλθηκε από τους φίλους του ποιητή για το Αβαείο του Γουέστμινστερ, η άχαρη φήμη του Μπάιρον προηγήθηκε και απορρίφθηκε και τελικά κατέληξε στη βιβλιοθήκη Ρεν στο Κέιμπριτζ. Η εκλεπτυσμένη και ακριβής μέθοδος λάξευσης του Τόρβαλντσεν είναι εμφανής σε αυτό το έργο. Είναι ένα παράδειγμα προσωπογραφίας υπό την πιο κλασική έννοια.

Ο μνημειώδης Ανδριάντας Λόρδου Μπάιρον του 1881 στον Κήπο των Ηρώων του Μεσολογγίου είναι έργο του Γεωργίου Βιτάλη (1838-1901). Ο καλλιτέχνης αυτός, σπουδαίος γλύπτης του ελληνικού νεοκλασικισμού, ήταν σύγχρονος και συναγωνίστηκε καλλιτεχνικά τον Δημήτριο Φιλιππότη (1839-1919). Γεννήθηκε στην Τήνο, υιός λαϊκού τεχνίτη. Σπούδασε με υποτροφία στη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου με δάσκαλο τον Μαξ φον Βίντμαν (1812-1895) από το 1865 έως το 1870. Δημιούργησε αυτόν τον ανδριάντα από το 1872, όταν του ανέλαβε την ανάθεση, μέχρι το 1881, όταν αυτό το μνημείο αποκαλύφθηκε. Ο ποιητής στέκεται όρθιος και η κεφαλή του στρέφεται διαγωνίως σε μία κίνηση ονειροπόλησης. Είναι κομψά ντυμένος σε ύφος Άγγλου δανδή και στο αριστερό του χέρι κρατά μία τυλιγμένη περγαμηνή, προφανώς του ποιητικού έργου του. Είναι ένας ανδριάντας αισθητικής πληρότητας και τεχνικής τελειότητας.

Λόγω της λατρείας της για τον Λόρδο Μπάιρον, η Ελισάβετ, Αυτοκράτειρα της Αυστρίας (1837-1898) μετέφρασε στα γερμανικά πολλά ποιήματα του μεγάλου φιλέλληνα ποιητή. Αφού ταξίδεψε στο Μεσολόγγι για να επισκεφτεί τον τόπο όπου άφησε την τελευταία του πνοή, το 1888, εντυπωσιάστηκε τόσο από τον Ανδριάντα Μπάιρον του Βιτάλη που ανέθεσε στον ίδιο καλλιτέχνη να φτιάξει ένα νέο άγαλμά του που θα τοποθετηθεί στο Αχίλλειο, το χειμερινό της ανάκτορο, ως υπενθύμιση του φιλελληνισμού που μοιραζόταν μαζί του. Ο νέος αυτός ανδριάντας είναι μία γνήσια και πρωτότυπη δημιουργία, που απεικονίζει εύγλωττα τον ποιητή με απαράμιλλη τεχνική δεινότητα, υφολογική κομψότητα και ψυχογραφική δύναμη. Φτιαγμένο από λεπτόκοκκο λευκό μάρμαρο, απεικονίζει τον ποιητή να προσωποποιεί με ιδεαλιστικό νατουραλισμό την υψηλότερη στιγμή της πνευματικής δημιουργίας – την έμπνευση. Ο ποιητής κάθεται σε έναν νεοκλασικό θρόνο και ακουμπά το σώμα του στην πλάτη του. Το ένα χέρι στηρίζει την ελαφρώς λυγισμένη κεφαλή του, ενώ το άλλο κρατά τις σελίδες του χειρογράφου σταθερά στο τεντωμένο γόνατό του. Το σώμα του είναι καλυμμένο με μανδύα που αποκαλύπτει τα δαντελένια μανίκια και τον γιακά του και τα ψηλοτάκουνα παπούτσια. Όπισθεν της σύνθεσης, οι πλούσιες πτυχές του μανδύα ανοίγουν για να αποκαλύψουν κάτω από τον θρόνο τα βιβλία που εξέδωσε με σίγουρη αναφορά στα ποιήματα «Ο Γκιαούρης» (1813), «Η Νύφη της Αβύδου», (1813), «Ο Κουρσάρος» (1814), «Η Πολιορκία της Κορίνθου» (1816), «Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» (1816) και «Δον Ζουάν» (1819-1824).

Το γλυπτικό σύμπλεγμα Η Ελλάς στέφει τον Μπάιρον τοποθετήθηκε στο Ζάππειο της Αθήνας το 1896, παραμονές των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων, ως σύμβολο της οικουμενικότητας του ελληνικού πολιτισμού. Είναι έργο δύο Γάλλων καλλιτεχνών – του Ανρί Σαπού (1833-1891) ως σχεδιαστή και του Αλεξάντρ Φαλγκιέρ (1831-1900) ως γλύπτη. Η Ελλάδα με τη μορφή γυναίκας, στεφανώνει τον Μπάιρον με κλάδο φοίνικα, σύμβολο της αιωνιότητας, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις υπηρεσίες του προς αυτήν. Λεπτομερέστερα, τα βλέμματα των δύο μορφών συναντώνται με πάθος. Η συμβολική μορφή της Ελλάδας, αποδοσμένη σε μεγαλύτερη κλίμακα, με το δεξί της χέρι αγγίζει το στέρνο του φιλέλληνα. Αποδίδεται ημίγυμνη με εκτεθειμένα τα στήθη και τα πόδια, καθημένη στις φλόγες του Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Φέρει έναν κεφαλόδεσμο, εν είδει μαφορίου, που φτάνει έως χαμηλά στην πλάτη, να καλύπτει τα μακριά μαλλιά της. Ο Μπάιρον εμφανίζεται ως νεαρός με περιποιημένη κόμμωση. Είναι πλήρως ενδεδυμένος με κομψά ευρωπαϊκά ενδύματα και μπότες. Στο αριστερό χέρι κρατά ένα τυλιγμένο χαρτί, σύμβολο της ποίησής του για την Ελλάδα, ενώ το δεξί χέρι απλώνεται αφοσιωμένα επάνω στα λυγισμένα γόνατα της Ελλάδας. Όπισθεν της σύνθεσης, η μισοξαπλωμένη γυμνή ανδρική μορφή συμβολίζει τον υπόδουλο Ελληνισμό.